Το κέντρο της Αθήνας θα ήταν πολύ διαφορετικό χωρίς τα νεοκλασικά κτήρια του. Οι περισσότεροι έχουμε περπατήσει δίπλα τους αμέτρητες φορές, λίγοι όμως γνωρίζουν την ιστορία τους.
Ένα από τα ιστορικά κτήρια του κέντρου είναι και το Μέγαρο Μελά. Επιβλητικό, με όμορφες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, βρίσκεται πάνω στη πλατεία Κοτζιά και έχει θέα στον αρχαιολογικό χώρο της πλατείας. Το Μέγαρο Μελά βρίσκεται εκεί 149 χρόνια. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και έχει «ζήσει» Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, κατοχή, εμφύλιο, χούντα.
Το «αδικημένο» κτήριο της πλατείας Κοτζιά
Η πλατεία Κοτζιά φημίζεται για τα εντυπωσιακά κτήριά της. Τα πιο γνωστά -και τα μεγαλύτερα σε μέγεθος- είναι το Δημαρχείο της Αθήνας και το Μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας. Ένα τρίτο είναι το Μέγαρο Μελά και η θέση του μάλλον το αδικεί, καθώς επισκιάζεται από το Μέγαρο της Εθνικής Τράπεζας που βρίσκεται ακριβώς δίπλα.
Τα τρία αυτά κτήρια διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα της πλατείας Λουδοβίκου που αργότερα μετονομάστηκε σε πλατεία Κοτζιά και μετέπειτα σε πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως.
Το Μέγαρο Μελά περικλείεται από τις οδούς Αιόλου, Σοφοκλέους, Στρέιτ και Κρατίνου. Κατασκευάστηκε το 1874 κατόπιν παραγγελίας του Βασίλειου Μελά σε σχέδια του Ερνέστο Τσίλλερ. Ήταν το μεγαλύτερο ιδιωτικό κτήριο της εποχής και το κόστος της κατασκευής του έφτασε το ένα εκατομμύριο δραχμές, ποσό τεράστιο για τα δεδομένα της εποχής.
Η αρχιτεκτονική
Η αρχιτεκτονική του Μεγάρου Μελά είναι ιδιαίτερη και φέρει εμφανώς την υπογραφή του Τσίλλερ. Ο αρχιτέκτονας Διονύσιος Βλαχόπουλος αναφέρει για το κτήριο:
«Οι πολυεδρικές επιφάνειες των προσόψεων, η έγχρωμη και γλυπτή διακόσμηση, τα τοξωτά ή ευθύγραμμα γωνιαία θυρώματα, τα θωράκια, οι επιστέψεις και οι ευθύγραμμες κορνίζες, είναι όλα στοιχεία που επιλεκτικά χρησιμοποιεί ο Τσίλλερ».
Οι διακοσμητικές Καρυάτιδες και τα κυκλικά μετάλλια με τις κεφαλές του Ερμή είναι κάποιες από τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που κάνουν το κτήριο πραγματικό κομψοτέχνημα.
Όταν κατασκευάστηκε το Μέγαρο Μελά το 1874 ήταν ένα κτήριο διώροφο με μεγάλο υπόγειο και τέσσερις χαρακτηριστικούς γωνιαίους πυργίσκους. Στο ισόγειο βρίσκονταν καταστήματα τα οποία και ενοικιάστηκαν σε ιδιώτες, όπως και τα διαμερίσματα στον πρώτο όροφο.
Το 1909 προστέθηκε στο κτήριο και ένας τρίτος όροφος από τον αρχιτέκτονά Φίλιππο Οικονόμου. Ο τρίτος όροφος κατεδαφίστηκε 70 σχεδόν χρόνια μετά, όταν το Μέγαρο μισθώθηκε από την Εθνική Τράπεζα η οποία το αποκατέστησε στην αρχική του μορφή. Τη μελέτη για την αποκατάσταση του Μεγάρου ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Διονύσιος Βλαχόπουλος.
Το επιβλητικό κτήριο ονομάστηκε Μέγαρο Μελά χάρη στον εμπνευστή του. Ο Βασίλειος Μελάς ο ήταν ευεργέτης, μεγαλέμπορας και λόγιος της εποχής που άφησε το στίγμα του στην ιστορία της Ελλάδας.
Βασίλειος Μελάς: Ο επιχειρηματίας που αγαπούσε τις τέχνες, τη μόρφωση και την Ελλάδα
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Βασίλειος Μελάς θεωρείται ο θεμελιωτής του θεσμού των Νηπιαγωγείων. Ήταν ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας που αγαπούσε τις τέχνες, τη μόρφωση και την Ελλάδα.
Ο Βασίλειος Μελάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και το πραγματικό του όνομα ήταν Στρατηγόπουλος. Το επώνυμο Μελάς δόθηκε σε όλη την οικογένεια μετέπειτα λόγω του μελαμψού χρώματος της επιδερμίδας τους. Πατέρας του ήταν ο έμπορος Γεώργιος Μελάς ο οποίος μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και μετά την έναρξη της Επανάστασης υπέστη διώξεις με αποτέλεσμα να διαφύγει με την οικογένειά του στην Οδησσό, την Ιταλία, την Ύδρα, τη Σκύρο και την Αθήνα.
Ο Βασίλειος Μελάς ασχολήθηκε από μικρός με το εμπόριο αν και η μεγάλη του αγάπη ήταν η ποίηση και γενικότερα τα γράμματα. Μετά την Τουρκοκρατία πήρε πρωτοβουλίες για να ενισχύσει τη μόρφωση των παιδιών στην περιφέρεια της Ελλάδας. Το Μέγαρο Μελλά μετά τον θάνατό του το 1894 και τον θάνατο της συζύγου του τρία χρόνια αργότερα, κληροδοτήθηκε στο Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά το οποίο συστάθηκε με στόχο την ίδρυση και τη συντήρηση νηπιαγωγείων εκτός της πόλης των Αθηνών μία εποχή που η έννοια του νηπιαγωγείο ήταν σχεδόν άγνωστη.
Το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά λειτουργεί μέχρι και σήμερα με διαφορετική επωνυμία. Πλέον λέγεται «Ίδρυμα Βασιλείου Γ. Μελά για την προσχολική αγωγή» και εξακολουθεί να επιτελεί σημαντικό κοινωφελές έργο στον χώρο της ελληνικής παιδείας: Από το 1895 μέχρι και σήμερα έχει κτίσει και συντηρήσει 337 σχολικά κτίρια σε Ελλάδα και άλλες χώρες των Βαλκανίων.
Η ιστορία του Μεγάρου Μελά
Η ιστορία του Μεγάρου δεν αφορά μόνο τον εμπνευστή του, αλλά και τους διάφορους τρόπους με τους οποίους το κτήριο αξιοποιήθηκε στο πέρασμα των χρόνων. Αρχικά στέγασε το Grand Hotel d’ Athens και έπειτα το 1881 το Χρηματιστήριο Αθηνών. Από το 1888 έως το 1894 στο μέγαρο στεγάστηκε η Αθηναϊκή Λέσχη, το μακροβιότερο και πιο αυστηρό «κλειστό» ανδρικό κλαμπ της Αθήνας. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1900 το Μέγαρο μισθώθηκε από το Υπουργείο Συγκοινωνιών και μέχρι το 1973 αποτέλεσε την έδρα του Κεντρικού Ταχυδρομείο των Αθηνών.
Την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Μέγαρο Μελά εγκαταστάθηκαν η Υπηρεσία Λογοκρισίας, η Αγγλική Υπηρεσία Διαβιβάσεων και διάφορες στρατιωτικές υπηρεσίες.
Την 14η Απριλίου του 1942 οι υπάλληλοι του Ταχυδρομείου κήρυξαν την πρώτη απεργία στην κατεχόμενη τότε Ευρώπη. Σήμερα μία πέτρινη επιγραφή έξω ακριβώς από το Μέγαρο γράφει: «Από το σημείο εκείνο ξεκίνησε η πρώτη μεγάλη απεργία κατά του ναζισμού στην κατεχόμενη Ευρώπη από τους Έλληνες τριατατικούς υπαλλήλους στα Ταχυδρομεία Τηλεφωνεία. Ήταν 4:00 το απόγευμα της 14ης Απριλίου 1942».
Μετά την απελευθέρωση, την εποχή του εμφυλίου, στο κτήριο εγκαταστάθηκε η αγγλική φρουρά. Το 1977 το Μέγαρο Μελά μισθώθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας και μέχρι και σήμερα στεγάζει σε αυτό κάποιες από τις υπηρεσίες της.
Το Μέγαρο Μελά μετά και την αποκατάστασή του στην αρχική του μορφή το 1977, μοιάζει αναλλοίωτο στον χρόνο. Μόνα παράταιρα στο νεοκλασικό του χαρακτήρα, οι κάμερες σε κάθε γωνία του κτηρίου και τα κατεβασμένα ρολά στα πορτοπαράθυρα του ισογείου.
