Νίκος Σαραντάκος
Η ανασκόπηση θα βασιστεί στη συζήτηση και στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο που διατηρώ, και που σας προτείνω να επισκεφτείτε, που έχει τίτλο ίδιον με τη στήλη μας, Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.
Όταν κάνουμε απολογισμούς, συχνά λέμε ότι «η χρονιά που πέρασε δεν ήταν μια χρονιά σαν όλες τις άλλες». Αυτή η φράση κάποτε μας... φαινόταν κλισέ, αλλά εδώ και δυο χρόνια νομίζω πως δικαιολογείται απόλυτα.
Το 2021, όπως και το 2020, βρέθηκε κι αυτό, ολόκληρο μάλιστα, κάτω από το στίγμα της κορόνας. Κι έτσι, και τούτη η χρονιά κυριαρχήθηκε από πανδημικές λέξεις, που ήταν αναπόφευκτο να μονοπωλήσουν την ανασκόπηση, αν και υπάρχει μια μετατόπιση -το 2020 είχαμε την πανδημία καθαυτή, τον ιό και τα πολλά ονόματά του και στις διάφορες μορφές λοκντάουν, ενώ το 2021 η έμφαση βρέθηκε στο εμβόλιο, την εκστρατεία εμβολιασμού και τις σχετικές αντιπαραθέσεις.
Λοιπόν, το εμβόλιο καταρχάς, ή ίσως στον πληθυντικό, τα εμβόλια, έχουν μια από τις πρώτες θέσεις στην ανασκόπησή μας. Και βέβαια τα εμβόλια είχαν πρώτη και δεύτερη δόση, νομίζω όμως ότι ο όρος που ξεχώρισε ήταν η τρίτη δόση, αν και έχουμε επίσης τους όρους ενισχυτική και αναμνηστική δόση (και υπήρξε και μια μικρή διαμάχη, αν η τρίτη δόση είναι αναμνηστική ή ενισχυτική). Να αναφέρουμε και τις πατέντες των εμβολίων και το αίτημα για άρση των πατεντών.
Κοντά σ’ αυτά, τα ουσιαστικά εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι. Επειδή όμως είχαμε και τις δόσεις, ακούγεται επίσης ο όρος πλήρως εμβολιασμένος ή διπλοεμβολιασμένος. Βέβαια, όποιος έχει κάνει τη δεύτερη δόση δεν θα είναι εσαεί «πλήρως» εμβολιασμένος και ίσως δεν θα έχει πια πιστοποιητικό εμβολιασμού. Να βάλουμε εδώ και τη νόσηση ή το πιστοποιητικό νόσησης -και τη βαριά νόσηση. Είχαμε και τα μονοδοσικά και διδοσικά εμβόλια· τριτοδοσίτης δεν ανέτειλε ακόμα, λέμε όμως τριτοεμβολιασμένος.
Αλλά δεν τελειώσαμε με τα εμβόλια, μόλις τώρα αρχίζουμε. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές λέξεις που πρωταγωνίστησε στη χρονιά είναι και η λέξη αντιεμβολιαστής, που υπήρχε βέβαια και νωρίτερα (αν και τα λεξικά δεν την έχουν), αλλά πρώτη φορά ακούστηκε τόσο πολύ. Να βάλουμε και τον όρο αρνητής, που στην πορεία επεκτάθηκε -είχαμε ας πούμε τον αρνητή απογραφής.
Οι αντιεμβολιαστές συχνά χαρακτηρίζονται ψεκασμένοι, όρος που κάθε άλλο παρά νέος είναι -φέτος όμως είδα να γενικεύεται η χρήση των συντμήσεων η ψέκα ή ο ψεκ, ή και το πρώτο συνθετικό πχ ψεκογιατρός (γιατρός που εκφράζει θέσεις που θεωρούνται ψεκασμένες). Να αναφέρουμε εδώ την ορολογία των ακραίων αρνητών του εμβολιασμού, τους ακροδεξιούς θεματοφύλακες / αυτόχθονες ιθαγενείς. Χαρακτηριστικό της ορολογίας που χρησιμοποιούν, όροι όπως το μπόλι και μπολιασμένος ή τρυπημένος. Στη δημοσιογραφική ορολογία ακούγονται και τα κορονοπάρτι.
Λέξη που επίσης ακούστηκε πολύ ήταν η υποχρεωτικότητα, των εμβολιασμών εννοείται. Και η συνέπειά της, η αναστολή εργασίας. Ακούστηκε αρκετά και η επιτροπή λοιμωξιολόγων, ενώ επίσης συζητήθηκε το ακαταδίωκτο που έχει θεσπιστεί ή ζητείται να θεσπιστεί για τα μέλη διάφορων επιτροπών.
Μια άλλη ομάδα πανδημικών λέξεων έχει να κάνει με τα τεστ: μοριακό τεστ ή τεστ PCR, ράπιντ τεστ και σελφ τεστ (οι όροι ταχυτέστ και αυτοτέστ που είχαμε προτείνει, δεν επιασαν φυσικά). Για τους εμβολιασμούς αλλά όχι μόνο ακούστηκε πολύ και η πλατφόρμα, που ανοίγει κάθε τόσο. Ακούστηκε και ο όρος ξεστοκάρισμα για τα εμβόλια, ενώ κάπου πρέπει να αναφερθεί και το πρωτόκολλο.
Από κάποιους η πανδημία θεωρείται πανδημία των ανεμβολίαστων. Σε κάθε περίπτωση, κάθε μέρα παρακολουθούμε με ανησυχία τους αριθμούς των διασωληνωμένων, που εισάγονται στις ΜΕΘ, ενώ πολύ πρόσφατα έγινε λόγος και για VIP ΜΕΘ, που μένουν κενές για να διατεθούν στους ισχυρούς. Να πούμε και για τα ράντζα, και να σημειώσουμε και τις κλινικές COVID, δηλαδή δημόσια συνήθως νοσοκομεία, που δέχονται μόνο περιστατικά κορονοϊού.
Είπα για τον κορονοϊό και θυμήθηκα τις μεταλλάξεις του και τις παραλλαγές του, δυο ελληνικά γράμματα που έγιναν διάσημα παγκοσμίως, τα Δέλτα και Όμικρον.
Ένας όρος που επίσης ακούστηκε αν και δεν τονίστηκε όσο πιστεύω ότι θα έπρεπε είναι η υπερβάλλουσα θνησιμότητα. Ενώ οι συχνές εμφανίσεις του πρωθυπουργού στην τηλεόραση ονομάστηκαν, ανακριβώς ίσως, διαγγέλματα.
Και για να τελειώσουμε με την πανδημία, θα θυμίσω ότι υπάρχουν και όροι που ακούστηκαν πολύ στην αρχή της χρονιάς αν και σήμερα ελάχιστα ακούγονται, όμως σε μια ανασκόπηση και πρέπει να τους συμπεριλάβουμε: κλικ αγουέι, κλικ ινσάιντ, και γενικώς «έξυπνα μέτρα«. Να αναφέρουμε και την πανδημική φράση που χρησιμοποιήθηκε πολύ στα σόσιαλ: Δεν υπάρχουν μελέτες.
Κι όμως, στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο, πρώτευσε, και μάλιστα με χαρακτηριστική διαφορά από τη δεύτερη λέξη και με ρεκόρ ψήφων, ένας όρος μη πανδημικός, η γυναικοκτονία.
Πώς να εξηγήσουμε αυτή την προτίμηση; Μήπως μέσα στον πανδημικό ζόφο θελήσαμε να «επιστρέψουμε στην κανονικότητα» και να ψηφίσουμε μια μη πανδημική λέξη, έστω και απαίσια; («Ψηφίζω λέξεις που δεν θέλω να ξανακούσω», είχε αιτιολογήσει την επιλογή της μια φίλη του ιστολογίου).
Ομολογώ πως χάρηκα πολύ για τη νικήτρια λέξη, αφού έχω επανειλημμένα διαξιφιστεί στα σόσιαλ με διαφόρους που επιμένουν ότι η λέξη «δεν υπάρχει» ή (επιχείρημα Μπογδάνου) ότι… μειώνει τις γυναίκες αφού, τάχα, δεν τις θεωρεί ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι στη χρονιά που πέρασε είδαμε θεαματική εδραίωση της χρήσης του όρου από μέινστριμ μέσα, οπότε η πρωτιά στην ψηφοφορία έχει βάση αλλά και αξία.
Κατά τα άλλα, η πανδημία δεν άφησε μεγάλα περιθώρια για άλλες λέξεις. Ωστόσο, πλάι στη γυναικοκτονία είχαμε επίσης το ελληνικό MeToo, ενώ ένας όρος που ακούστηκε πολύ ήταν και η συνεπιμέλεια, εννοείται των παιδιών, με την ευκαιρία της συζήτησης του σχετικού νομοσχεδίου.
Το καλοκαίρι με τις εξόχως καταστροφικές πυρκαγιές είχαμε κάμποσες λέξεις που ακούστηκαν, από τις οποίες θα ξεχωρίσω την αναζωπύρωση αλλά και τις εκκενώσεις, όπως και τους Ρουμάνους πυροσβέστες. Είχαμε επίσης το βουλεβάρτο του δημάρχου Αθηναίων, αλλά και τις φρεγάτες που αγοράζουμε από τη Γαλλία. Ακούστηκε αρκετά και η απολιγνιτοποίηση.
Το φθινόπωρο είχαμε το κύμα ακρίβειας με τους φουσκωμένους λογαριασμούς, αλλά και την απογραφή, που έτσι όπως έγινε φέτος έδωσε τον νέο όρο αυτοαπογραφή.
Ακούστηκε αρκετά και ο όρος επαναπροώθηση (ή στο αγγλικό ισοδύναμό του, push-back) των προσφύγων. Και το θάρρος της Ingeborg Beugel στην αντιπαράθεσή της στην επεισοδιακή συνέντευξη τύπου με τον πρωθυπουργό έδωσε μια φράση που ήδη έχει μεταπλαστεί σε διάφορα μιμίδια: Have you been to Samos? You have not been to Samos.
Και βέβαια, στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο ακούστηκε πολύ και φέτος, και έχει σχεδόν εδραιωθεί, ο όρος πετσωμένα (μέσα ενημέρωσης). Ο όρος ξεκίνησε βέβαια από τη λίστα Πέτσα, διατηρείται όμως και τώρα που ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος έχει αναλάβει άλλα καθήκοντα. Με τον τρόπο αυτό αναβαπτίζεται ένας παλιός όρος της ελληνικής πολιτικής σκηνής -στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα πέτσωμα ονομάζονταν οι παροχές σε διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες, που πρόσκεινταν σε κομματάρχες, και που υποτίθεται ότι έκαναν ανταρτοπόλεμο κατά της Τουρκίας. Τα «πετσώματα» δηλαδή οι δαπάνες υποτίθεται για την αλλαγή των υποδημάτων τους, ήταν ένας εύσχημος τρόπος χρηματοδότησης.
Κι επειδή τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης είναι λίγο ή πολύ πετσωμένα, έχει αξία να διατηρηθούν και να δυναμώσουν ανεξάρτητες φωνές σαν το 2020mag.gr.
Να είναι γόνιμη και τούτη η λεξιλογική χρονιά μας, και του χρόνου να λιγοστέψουν -ή και να χαθούν εντελώς- οι πανδημικές λέξεις!...
2020mag.gr