Γεννημένος το 1772 από Ιρλανδούς γονείς, αφού έχασε τις περισσότερες ευκαιρίες που του παρουσιάσθηκαν, κατέληξε να κερδίζει τα προς το ζην ως λαθρέμπορος μέχρι την ηλικία των 12 ετών....
, έχοντας πραγματοποιήσει τουλάχιστον δύο θεαματικές αποδράσεις από τη φυλακή. Όταν ξέσπασαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, η φήμη για την τόλμη και το θράσος, τον βοήθησε να κερδίσει επάξια (παρά το βεβαρημένο ποινικό μητρώο) την θέση του οδηγού σε δύο μυστικές Βρετανικές ναυτικές αποστολές.
Όμως ο Johnson φημίζεται και για ένα ακόμη παράξενο γεγονός που ανήκει στις σκοτεινές πτυχές της ιστορίας. Το 1820 (όπως αυτός ισχυρίζεται) του προσφέρθηκε το ποσό των 40.000 £ (ισοδύναμο σήμερα με περίπου 2.500.000 €) για τη διάσωση του αυτοκράτορα Ναπολέοντα, από την εξορία στο νησί της Αγίας Ελένης. Η απόδραση θα πραγματοποιείτο, αρχικά χρησιμοποιώντας αναβατόριο προκειμένου να κατέβουν την απόκρημνη πλαγιά που περιέβαλε την «φυλακή» και κατόπιν θα επιβιβάζονταν σε ζεύγος υποβρυχίων που θα περίμεναν στην ακτή. Ο Johnson έπρεπε να σχεδιάσει ο ίδιος τα υποβρύχια, δεδομένου ότι το σχέδιό του είχε οργανωθεί πολλές δεκαετίες πριν από την εφεύρεση του πρώτου υποβρυχίου σκάφους.
Η ιστορία αρχίζει με τον ίδιο τον αυτοκράτορα ο οποίος περισσότερο από οιονδήποτε άλλον είχε προκαλέσει την ανασφάλεια των πλουσίων και είχε μετατραπεί σε τρόμο της μισής Ευρώπης. Αυτή η απαράμιλλη στρατιωτική ιδιοφυΐα, ο εισβολέας της Ρωσίας, ο κατακτητής της Ιταλίας, της Γερμανίας και της Ισπανίας, ήταν επίσης (στα Βρετανικά μάτια τουλάχιστον) το μεγαλύτερο τέρας της εποχής του. Στα Βρετανικά σχολεία παρουσιαζόταν ως ο «μπαμπούλας» που κυνηγούσε άτακτα παιδιά ενώ στην Γαλλία ήταν ο φάρος του «σοβινισμού». Ο θρύλος του θόλωσε προσωρινά, όταν νικήθηκε αναπόφευκτα το 1814 από τον μεγάλο συνασπισμό όλων των εχθρών του, φυλακίστηκε στο μικρό ιταλικό νησί Έλβα, για να διαφύγει – να επιστρέψει στην Γαλλία – και με την διαβόητη εκστρατεία των εκατό ημερών, να ενώσει πάλι ολόκληρο το Γαλλικό Έθνος. Η τελική ήττα, στο Βατερλό, βρήκε τους Βρετανούς αποφασισμένους να τον εξουδετερώσουν οριστικά και προς τούτο τον εξόρισαν στην νήσο Αγ. Ελένη η οποία βρισκόταν στον Νότιο Ατλαντικό και απείχε 1.200 μίλια από την πλησιέστερη στεριά, καθιστώντας αδύνατη κάθε πιθανότητα απόδρασης.
Όμως ο Ναπολέων επιβίωσε (υπομένοντας έξι καταπιεστικά χρόνια στην Αγία Ελένη, πριν τελικά υποκύψει σε καρκίνο, ή σε δηλητηρίαση από αρσενικό) και πάντα υπήρχαν σχέδια για τη διάσωση του. Ο Emilio Ocampo, ο οποίος περιγράφει κατατοπιστικά τα εν λόγω σχέδια στην συλλογή του, γράφει ότι «η πολιτική φιλοδοξία του Ναπολέοντα δεν πτοήθηκε από την αιχμαλωσία και οι οπαδοί του πάντα αποφασισμένοι δεν εγκατέλειψαν ποτέ τις ελπίδες να τον ελευθερώσουν». Ούτε φυσικά οι Βοναπαρτιστές υπέφεραν από έλλειψη χρημάτων. Ο αδελφός του Ναπολέοντα, Ιωσήφ, ο οποίος ήταν κάποτε βασιλιάς της Ισπανίας, είχε διαφύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες με μια περιουσία που εκτιμάται σε 20 εκατομμύρια φράγκα. Η δημοτικότητα του αυτοκράτορα στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν τέτοια που όπως αναφέρει ο Ocampo «η Βρετανία τον εξόρισε εκατοντάδες μίλια μακριά, αλλά σε λάθος κατεύθυνση» έτσι ώστε ένας καθαρόαιμος Αμερικανός υπό την σημαία της επαναστατικής κυβέρνησης του Μπουένος Άιρες να είναι αποφασισμένος να τον σώσει.
Η μεγαλύτερη απειλή, πράγματι, προήρχετο από τη Νότια Αμερική. Η Ναπολεόντειος Γαλλία ήταν η μοναδική δύναμη που προσέφερε υποστήριξη όταν η ήπειρος διεκδίκησε την ανεξαρτησία από την Ισπανία, με αποτέλεσμα ορισμένοι πατριώτες να είναι πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν την υποστήριξη μιας απόπειρας δραπέτευσης, ή ακόμη περισσότερο μια επίθεση στην Αγία Ελένη. Η προοπτική ήταν ελκυστική για τον Ναπολέοντα, καθώς αν δεν υπήρχε ελπίδα να επιστρέψει στην Ευρώπη, θα μπορούσε να ονειρεύεται την σύσταση μια νέας αυτοκρατορίας στο Μεξικό ή τη Βενεζουέλα.
Όταν ο αυτοκράτορας αποβιβάσθηκε το 1815 στην Αγία Ελένη, βρέθηκε αντιμέτωπος με την πιο ασφαλή φυλακή που θα μπορούσε να επινοηθεί. Το νησί ήταν πλήρως απομονωμένο, σχεδόν εξ ολοκλήρου πλαισιωμένο με βράχους και χωρίς να διαθέτει ασφαλές αγκυροβόλιο. Σε όλα τα παραπάνω προστίθεντο φρουρά, με 2.800 άνδρες και 500 κανόνια. Ο Ναπολέων κρατείτο στο Longwood, ένα ανακαινισμένο αρχοντικό, με μεγάλους κήπους στο πιο απομακρυσμένο και «καταθλιπτικό» τμήμα του νησιού.
Αν και επιτρεπόταν στον αυτοκράτορα να διατηρεί συνοδεία και του είχε παρασχεθεί σχετική ελευθερία κινήσεων εντός των ορίων του Longwood, οτιδήποτε άλλο στο νησί ήταν υπό τον απόλυτο έλεγχο του κυβερνήτη της Αγίας Ελένης, Sir Hudson Lowe, του οποίου οι προοπτικές σταδιοδρομίας ήταν στενά συνδεδεμένες με την ασφάλεια του διάσημου αιχμάλωτου. Το Longwood φυλασσόταν αυστηρά και οι τυχόν επισκέπτες υποβάλλονταν σε ανάκριση και σωματικό έλεγχο πριν την επίσκεψη η οποία είχε περιορισμένη διάρκεια μέχρι την δύση του ηλίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια ολόκληρη μοίρα του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού που αποτελείτο από 11 πλοία, εκτελούσε συνεχώς περιπολίες κατά μήκος των ακτών.
Ήταν τόσο μεγάλη η ανησυχία των Βρετανών να εκμηδενίσουν και την παραμικρή δυνατότητα διαφυγής, που έφθασαν στο σημείο να εγκαταστήσουν μικρές φρουρές ακόμα και στις νησίδες της Ascension και Tristan da Kounia, οι οποίες ευρίσκονταν σε απόσταση 1.200 μιλίων, προκειμένου να προλάβουν το απίθανο ενδεχόμενο τα εν λόγω ακατοίκητα ηφαιστειογενή νησιά να χρησιμοποιηθούν ως ενδιάμεσοι σταθμοί διαφυγής. Πιθανώς ουδέποτε να υπήρξε κρατούμενος τόσο καλά φρουρούμενος.
Το εκπληκτικό – που ίσως δικαιώνει τις προφυλάξεις των Βρετανών – είναι ότι οι στρατιώτες που εστάλησαν ως φρουρά στην νήσο της Ascension, ανεκάλυψαν στην παραλία σημείωμα το οποίο έγραφε «ο Αυτοκράτορας ζει για πάντα». Ο Ocampo αναφέρει έναν εξαιρετικά μακρύ κατάλογο σεναρίων διάσωσης του αυτοκράτορα, ο οποίος περιλαμβάνει διάσωση με γρήγορο σκάφος, ατμόπλοιο, ακόμη και με αερόστατο.
Η ανάδειξη της Ιαπωνίας σε σημαντική περιφερειακή δύναμη στην Άπω Ανατολή συντελέσθηκε σταδιακά, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, χάρη στην επιτυχή διοικητική και οικονομική προσαρμογή στις απαιτήσεις της βιομηχανικής εποχής, την αποτελεσματικότητα της ιαπωνικής στρατιωτικής μηχανής, αλλά και τις ευφυείς στρατηγικές επιλογές του Τόκιο: επικράτηση στον πόλεμο με την Κίνα (1894-1895) και τη Ρωσία (1904-1905), σύναψη συμμαχίας με τη Βρετανία (1902), και σύμπλευση με τις δυνάμεις της Αντάντ (1914-1918). Έτσι, μετά το τέλος του Πολέμου, η Ιαπωνία διέθετε σύγχρονη βιομηχανία, ισχυρό ναυτικό, άρτια οργανωμένο στρατό και μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν από τη νότια Σαχαλίνη και την Κορέα ως την Ταϊβάν και τα νησιά του Ειρηνικού. Μάλιστα, στη συνδιάσκεψη της Ουάσιγκτον (1921-1922), η Ιαπωνία ήταν μια από τις πέντε ναυτικές δυνάμεις που διαβουλεύθηκαν και συμφώνησαν συγκεκριμένα πλαίσια για την ανάπτυξη των θωρηκτών τους (το Τόκιο συγκαταλεγόταν πια μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων).
 |
| Ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος |
Τη δεκαετία του 1920, το Τόκιο βρέθηκε αντιμέτωπο με νέες προκλήσεις. Ύστερα από μια περίοδο διπλωματικής απομόνωσης, η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ανατολική Ασία, γεγονός που μοιραία την έφερε αντιμέτωπη με την Ιαπωνία. Παράλληλα, η άνοδος του κινεζικού εθνικισμού προκάλεσε τις έντονες ανησυχίες του Τόκιο, αφού στόχος των Κινέζων εθνικιστών ήταν η απαλλαγή της χώρας από την επιρροή τόσο των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων όσο και της Ιαπωνίας. Τέλος, το γεγονός ότι δεν διέθετε αυτάρκεια σε πρώτες ύλες καθιστούσε την Ιαπωνία εξαρτημένη από την αγορά των ΗΠΑ, της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας (οι 3 τελευταίες δυνάμεις έλεγχαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της ΝΑ Ασίας). Έτσι, όταν ξέσπασε η κρίση του 1929, η απόφαση των δυτικοευρωπαϊκών κυβερνήσεων να επιβάλλουν δασμολογική προστασία για τα προϊόντα των αποικιών τους αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για την ιαπωνική οικονομία.
 |
| Σανγκάι. οδός Nanking (1930) |
Το γεγονός αυτό διευκόλυνε την απόφαση του ιαπωνικού στρατού να προχωρήσει το 1931-1933 στην επίθεση εναντίον του κινεζικού εδάφους, την κατάληψη της Μαντζουρίας και την ίδρυση ενός κράτους-μαριονέτας, του Mantsukuo.
 |
| Προπαγανδιστικό πόστερ φτιαγμένο για το κράτος του Mantsukuo |
Στο διπλωματικό πεδίο, η συνομολόγηση του συμφώνου κατά της Κομιντέρν, ανάμεσα στην Ιαπωνία και τη ναζιστική Γερμανία, το Νοέμβριο του 1936, συνέβαλε στην ενίσχυση της συνεργασίας των δύο κρατών. Η επεκτατική πολιτική του Τόκιο ήταν επόμενο να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των ΗΠΑ. Υπέρμαχος των κανόνων του ελεύθερου εμπορίου και της πολιτικής των «ανοιχτών θυρών» προς την Κίνα, η Ουάσιγκτον αντιμετώπιζε με καχυποψία την εγκαθίδρυση ζωνών προνομιακής οικονομικής εκμετάλλευσης. Επιπλέον, έχοντας προβεί σε δραματική μείωση του πολεμικού της ναυτικού, η αμερικανική ηγεσία έβλεπε με ανησυχία την άνοδο της ιαπωνικής ισχύος στον Ειρηνικό. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία περί ουδετερότητας δεν επέτρεπε στις ΗΠΑ να επέμβουν σε συγκρούσεις τρίτων κρατών, η Ουάσιγκτον ενίσχυσε φανερά την πολεμική προσπάθεια της Κίνας μετά το 1937.
 |
| Χάρτης ιαπωνικής κατοχής |
ΑΡΧΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 1940
Το 1940, η κατάληψη της Ολλανδίας και της Γαλλίας από τον γερμανικό στρατό και η διαφαινόμενη κατάρρευση της Βρετανίας πρόσφεραν μοναδική ευκαιρία στο Τόκιο να επεκτείνει την επιρροή του στη ΝΑ Ασία. Η προοπτική αυτή προκάλεσε νέες ανησυχίες στον Αμερικανό πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούζβελτ: αν οι Γερμανοί επικρατούσαν στη μάχη της Αγγλίας και έθεταν υπό τον έλεγχό τους το Βασιλικό Ναυτικό, θα επέκτειναν την κυριαρχία τους στον Ατλαντικό, θέτοντας σε κίνδυνο την αμερικανική ασφάλεια. Καθώς οι πλουτοπαραγωγικές πηγές στη ΝΑ Ασία ήταν ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της βρετανικής αντίστασης, οι ΗΠΑ πήραν μέτρα για να παρεμποδίσουν την ιαπωνική επέκταση: ακύρωση της αμερικανοϊαπωνικής συνθήκης εμπορίου, μετακίνηση του στόλου του Ειρηνικού στο Περλ Χάρμπορ των νησιών Χαβάη, μείωση των εξαγωγών προς την Ιαπωνία και οικονομική ενίσχυση της Κίνας. Η Ιαπωνία από την πλευρά της υπέγραψε τον Σεπτέμβριο του 1940 το «τριμερές σύμφωνο» με τη Γερμανία και την Ιταλία, ενισχύοντας τους δεσμούς της με τις δυνάμεις του Άξονα.
Οι Ιάπωνες, ωστόσο, δεν είναι διατεθειμένοι να απεμπολήσουν τις κατακτήσεις τους, ούτε να εγκαταλείψουν την επεκτατική τους πολιτική. Σε γενικές γραμμές, το σκεπτικό τους είναι το εξής: Η Ιαπωνία, κατά το 90% της βιομηχανικής παραγωγής της, εξαρτάται από πόρους εκτός της χώρας, που τώρα με το εμπάργκο πρέπει να βρεθούν εντός της ιαπωνικής επικράτειας. Έτσι, όσο πιο γρήγορα αρχίσει η κατάκτηση πλουτοπαραγωγικών πηγών, τόσο καλύτερα. Οι στρατιωτικοί στο Τόκιο σκέπτονται ότι οι ΗΠΑ ασφαλώς θα αντιδράσουν σε αυτό, όπως έχουν ήδη κάνει. Κατά συνέπεια, αργά ή γρήγορα, θα εμπλακούν σε πόλεμο. Όμως, το εμπάργκο θέτει και το πρόβλημα των καυσίμων: Η Ιαπωνία έχει δημιουργήσει αποθέματα επαρκή για επιχειρήσεις για ένα χρόνο. Αν μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα δεν επιτύχει τους στόχους της, τότε θα βρεθεί, παρά τον πανίσχυρο στόλο και τη λαμπρή της αεροπορία, σε πολύ δύσκολη θέση. Με τα αποθέματα του πετρελαίου να εξαντλούνται σύντομα, το Τόκιο βρέθηκε μπροστά σ’ ένα δίλημμα καθοριστικό: θα προχωρούσε σε αποκατάσταση των σχέσεων με την Ουάσιγκτον με τίμημα την εγκατάλειψη της επέκτασης στη νοτιοανατολική Ασία; Μια τέτοια επιλογή θα κινδύνευε, από τη σκοπιά των ιθυνόντων, να καταστήσει την Ιαπωνία εξαρτημένη από τις αμερικανικές στρατηγικές επιλογές και αποφάσεις. Ή μήπως θα καταλάμβανε τις πετρελαιοπηγές των ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών ρισκάροντας τον πόλεμο με τις ΗΠΑ; Το Τόκιο επιλέγει τη δεύτερη πορεία.
Για την επίτευξη του στόχου ο Γιαμαμότο κρίνει ότι απαιτείται πολύ προσεκτική προετοιμασία και άριστη εκπαίδευση των αεροπόρων που θα συμμετάσχουν. Επιλέγεται, ως τόπος εκπαίδευσης, η ακτή της Καγκοσίμα (Kagoshima Bay) λόγω των ομοιοτήτων που παρουσιάζει με το Περλ Χάρμπορ. Οι πιλότοι εκπαιδεύονται εντατικά, ωστόσο παρουσιάζεται μια τεχνική δυσχέρεια: Η απόφαση συμμετοχής τορπιλοβόλων αεροπλάνων είναι ήδη ειλημμένη, αλλά μια τορπίλη που ρίχνεται από αεροπλάνο βυθίζεται περίπου 20 μέτρα και ύστερα ανεβαίνει καθώς πλησιάζει το στόχο της. Το Περλ όμως έχει μόνο 12 μέτρα βάθος. Κατά συνέπεια οι τορπίλες δεν θα πλήξουν στόχους, αλλά θα «καρφωθούν» στο βυθό. Την επίλυση του προβλήματος αναλαμβάνει ο πλωτάρχης Μινόρου Γκέντα. Με υπόδειξή του, κατασκευάζονται τορπίλες με ειδικά πτερύγια ανάσχεσης της βύθισης, οι οποίες έγινε δυνατό να παραδοθούν μόλις δύο ημέρες πριν την αναχώρηση του στόλου. Η επιτυχία τους δεν είναι ιδιαίτερα εξασφαλισμένη, καθώς δεν υπήρχε επαρκής χρόνος για δοκιμές. Η πράξη, όμως, έδειξε ότι η σχεδίαση ήταν απόλυτα επιτυχής.
Η αντιαεροπορική άμυνα δεν ενισχύεται (είναι επαρκής για την αντιμετώπιση αεροπορικής επίθεσης) ούτε καμουφλάρονται οι εγκαταστάσεις της βάσης, τα αεροδρόμια ή οι δεξαμενές καυσίμων. Κανείς δεν υποπτεύεται ότι ένα ιαπωνικό κατασκοπευτικό δίκτυο μεταδίδει πληροφορίες υπό μορφή καθημερινών προγραμμάτων τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού. Η βάση συνεχίζει την ειρηνική της ζωή με βάση το σκεπτικό «αυτό δεν πρόκειται να συμβεί σε μένα!» («It will not happen to me!»). Έτσι, ο Ναύαρχος Χάσμπαντ Κίμελ (Husband E. Kimmel) κι ο Στρατηγός Γουόλτερ Σορτ (Walter C. Short) δεν έχουν λάβει κανένα απολύτως μέτρο για την προστασία της βάσης, εκτός από την επαύξηση της επαγρύπνησης εναντίον δολιοφθορών από τον εντόπιο ιαπωνικής καταγωγής πληθυσμό. Η κατοπινή παραπομπή τους σε Στρατοδικείο δεν θα αποκαλύψει παρά μόνο την άγνοια της αμερικανικής ηγεσίας προς τα διεθνώς τεκταινόμενα της εποχής.
Η επίθεση προγραμματίζεται να διεξαχθεί το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου του 1941, ημέρα Κυριακή. Την επιχείρηση αναλαμβάνει η 1η μοίρα αεροπλανοφόρων του ιαπωνικού στόλου με επικεφαλής τον Ναύαρχο Τσουίτσι Ναγκούμο. Η δύναμή του περιλαμβάνει 6 αεροπλανοφόρα (Ακάγκι, Κάγκα, Χιριού, Σοριού, Σοκακού, Ζουϊκακού), που μεταφέρουν, συνολικά, 423 αεροσκάφη, καταδιωκτικά, βομβαρδιστικά οριζόντιας επίθεσης και κάθετης εφόρμησης, καθώς και βομβαρδιστικά μεταποιημένα σε τορπιλοβόλα.
Οι εντολές του Ναγκούμο ορίζουν ότι αν ανακαλυφθεί η μοίρα 4 ημέρες πριν την επίθεση, οφείλει να ματαιώσει την αποστολή. Αν ανακαλυφθεί 2 ή 3 ημέρες πριν, θα αποφασίσει ο ίδιος αν θα την εκτελέσει ή όχι και αν ανακαλυφθεί σε λιγότερο από 2 ημέρες πριν, θα την εκτελέσει ανεξάρτητα από την επισήμανσή του. Τον πραγματικό στόχο της αποστολής γνωρίζουν μόνον τα πληρώματα των αεροσκαφών και, φυσικά, ο Ναύαρχος και το επιτελείο του. Η πορεία του στόλου δεν επισημαίνεται, αλλά εν πλω φθάνουν δύο σήματα από τον ραδιοφωνικό – κατασκοπευτικό σταθμό: Το ένα διευκρινίζει το ανεμπόδιστο, από φράγμα αεροστάτων, της προσέγγισης των αεροπλάνων. Το άλλο προκαλεί αντιπαράθεση μεταξύ Ναγκούμο και Φουσίντα: Τα αεροπλανοφόρα Saratoga, Lexington και Enterprise, κύριος στόχος της επίθεσης, δεν βρίσκονται πλέον στο Περλ: Το τελευταίο επισκευάζεται στο Σαν Ντιέγκο, ενώ τα άλλα δύο παραδίδουν αεροπλάνα σε άλλες αμερικανικές βάσεις του Ειρηνικού.
Ο Φουσίντα θεωρεί ότι ο κύριος στόχος της επίθεσης δεν υφίσταται πλέον και προτείνει την ματαίωση της επιχείρησης. Ο Ναγκούμο, όμως, θεωρεί ότι 8 θωρηκτά, 3 καταδρομικά, 4 αντιτορπιλικά και πολλά βοηθητικά σκάφη παραμένουν ένας πολύ αξιόλογος στόχος, καθώς τα αεροπλανοφόρα θα στερηθούν την απαραίτητη υποστήριξη από σκάφη επιφανείας, αν δοκιμάσουν να αναλάβουν δραστηριότητα. Η πορεία δεν ανακόπτεται. Ο Ναγκούμο, 2 μέρες πριν την άφιξη της μοίρας στο προκαθορισμένο σημείο αποκαλύπτει στους ναυτικούς τον πραγματικό στόχο της αποστολής. Επικρατεί πολύ μεγάλος ενθουσιασμός.
 |
| Τα 2 κύματα της επίθεσης: το 1ο κύμα (αριστερά), το 2ο κύμα (δεξιά) |
Στο μεταξύ τα «υποβρύχια τσέπης» φθάνουν στο Περλ. Έφεδρος Σημαιοφόρος της ναρκοθέτιδας «Κόντορ» επισημαίνει ένα από αυτά και ειδοποιεί το αντιτορπιλικό «Γουόρντ» που περιπολεί. Αυτό, όμως, δεν καταφέρνει να εντοπίσει το άγνωστο υποβρύχιο και εγκαταλείπει την προσπάθεια, αφού ο κυβερνήτης του υποθέτει ότι ο Σημαιοφόρος στο «Κόντορ» έσφαλε. Στις 07:02 το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου δύο νεαροί έφεδροι έχουν βάρδια στο σταθμό ραντάρ. Το όχημα που θα τους μεταφέρει στο κέντρο της βάσης έχει καθυστερήσει κι έτσι δεν έχουν φύγει ακόμη, όταν μένουν άφωνοι ρίχνοντας μια ματιά στην οθόνη του ραντάρ: Πολυάριθμα μαύρα στίγματα έχουν κάνει την εμφάνισή τους σε αυτήν. Επικοινωνούν με τον υπολοχαγό Τάιλερ, αξιωματικό υπηρεσίας, αναφέροντας την επισήμανση. Ο Τάιλερ αποκρίνεται με δυο λέξεις, που έμελλε να μείνουν ιστορικές για τη βάση: «Forget ’em» («ξεχάστε τα»). Λίγα λεπτά αργότερα, ωστόσο, τα «μαύρα στίγματα», που είναι το πρώτο κύμα των ιαπωνικών αεροπλάνων, με επικεφαλής τον ίδιο τον Φουσίντα, έχουν φθάσει στο Οάχου και βλέπουν τους στόχους τους εκεί που περίμεναν να είναι: Στη ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη και κατά μήκος μιας αποβάθρας που αποκαλείται «Battleship Row» (στοίχος πολεμικών).
Ο Φουσίντα στέλνει στη μοίρα το συμφωνημένο σύνθημα ότι οι στόχοι είναι στη θέση τους και η επίθεση αρχίζει: «Tora, tora, tora» (που στα ιαπωνικά σημαίνει τίγρη). Το σήμα φθάνει όχι μόνο στη μοίρα, αλλά και 5.000 μίλια μακρύτερα, στη ναυαρχίδα του Γιαμαμότο, που ενθουσιάζεται. Τα ιαπωνικά αεροσκάφη αναπτύσσονται κι αρχίζουν το έργο τους, κτυπώντας όλα τα σκάφη που βρίσκονται ελλιμενισμένα.
Παράλληλα, ένα μέρος των αεροπλάνων έχει εντολή να επιλέξει ως στόχο τα αμερικανικά αεροπλάνα που βρίσκονται το ένα πλάι στο άλλο (για να μπορούν να καλυφθούν εύκολα, αν παρίστατο ανάγκη!), ώστε τα ιαπωνικά να δράσουν χωρίς εναέριο αντίπαλο. Πλήττουν τα αεροδρόμια της βάσης και καταστρέφουν στο έδαφος σχεδόν το σύνολο της αμερικανικής αεροπορίας.
Το πρώτο κύμα ολοκληρώνει το έργο του και σε δυάδες ή τριάδες τα αεροσκάφη αποχωρούν για να τα διαδεχθεί το δεύτερο κύμα, στο οποίο δεν περιλαμβάνονται τορπιλοβόλα. Επικεφαλής του δεύτερου κύματος είναι ο υπαρχηγός του Φουσίντα, Σικεγκάζου Σιμαζάκι. Οι δυσκολίες του δεύτερο αυτού κύματος είναι πολύ μεγαλύτερες, καθώς ο ουρανός καλύπτεται από σύννεφα καπνού από την κατεστραμμένη βάση και τα καιόμενα σκάφη. Παράλληλα, η αντιαεροπορική άμυνα έχει αρχίσει τη δράση της, αν και πάσχει από έλλειψη πυρομαχικών: Για λόγους ασφαλείας, όπως σε καιρό ειρήνης, τα πυρομαχικά βρίσκονται όχι κοντά στα πυροβόλα, αλλά στις αποθήκες και (πολύ λίγα) αμερικανικά αεροπλάνα έχουν απογειωθεί για την αντιμετώπιση του εισβολέα. Αυτοί οι παράγοντες συντελούν ώστε το δεύτερο κύμα να μην έχει τα εντυπωσιακά αποτελέσματα του πρώτου: Ολοκληρώνει, απλά, τις ζημίες στα σκάφη και αφήνει μια από τις πλέον βασικές εγκαταστάσεις, αυτή των καυσίμων (την επιλεγόμενη «φάρμα δεξαμενών», tank farm) ανέπαφη.
Τα αεροσκάφη εξαντλώντας τις βόμβες τους αποχωρούν. Οι απώλειές τους είναι απίστευτα ελαφρές: 9 καταδιωκτικά, 15 βομβαρδιστικά κάθετης εφόρμησης και 5 τορπιλοβόλα (σύνολο ανδρών 55), όταν το Τόκιο υπολόγιζε ότι η αποστολή θα εθεωρείτο επιτυχής με την απώλεια του 50% των αεροσκαφών και του 30% των πλοίων.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Από άποψη τακτικής, η ιαπωνική επιχείρηση δεν ήταν επιτυχημένη: από τα 8 θωρηκτά, το Arizona βυθίστηκε, ενώ το Oklahoma καταστράφηκε ολοσχερώς,
δύο άλλα (California, West Virginia) βυθίστηκαν, αλλά ανελκύστηκαν, ενώ τα υπόλοιπα 4 (Nevada, Maryland, Pennsylvania, Tennessee) σύντομα επισκευάστηκαν και επανεντάχθηκαν στον αμερικανικό στόλο.
Τα 3 καταδρομικά (Helena, Honolulu, Raleigh) και τα 4 αντιτορπιλικά (Cassin, Downes, Helm, Shaw), που υπέστησαν ζημιές, επισκευάστηκαν, ενώ τα δύο αεροπλανοφόρα του στόλου του Ειρηνικού δεν βρίσκονταν τη στιγμή της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ.
 |
| Η έκρηξη στο καταδρομικό Shaw |
Τέλος, 92 αεροσκάφη του αμερικανικού ναυτικού καταστράφηκαν στο έδαφος, 31 έπαθαν ζημιές, ενώ καταστράφηκαν και 77 αεροσκάφη του αμερικανικού στρατού και άλλα 128 υπέστησαν ζημίες. Ουσιαστικά, η αεροπορική δύναμη στον Ειρηνικό είχε απομείνει με ελάχιστες δυνάμεις, που απέτρεπαν τη συμμετοχή της σε μεγάλες επιχειρήσεις. Σημαντικές ήταν και οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές: οι ΗΠΑ θρήνησαν πάνω από 2.400 νεκρούς και είχαν, επίσης, πάνω από 1.000 τραυματίες. Οι Ιάπωνες είχαν συνολικά 64 νεκρούς (55 αεροπόρους και 9 από τα υποβρύχια τσέπης).
Από στρατηγικής άποψης, η ιαπωνική επίθεση υπήρξε καταστροφική για το Τόκιο και αποτέλεσε τομή στην εξέλιξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Τα πολιτικά, όμως, αποτελέσματα της επίθεσης ήταν πολύ πιο σημαντικά από τα στρατηγικά. Αυτή η επίθεση προκάλεσε ισχυρότατο κύμα αγανάκτησης στις ΗΠΑ και έθεσε τέλος στην εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό, τον οποίο επιθυμούσε η ευρεία μάζα του πληθυσμού μέχρι τότε. Στις 8 Δεκεμβρίου, ο Πρόεδρος Ρούζβελτ εκφωνεί έναν από τους πιο διάσημους λόγους του, στηλιτεύοντας την άνανδρη επίθεση με τη φράση «…a date which will live in infamy» («η ημέρα αυτή θα καταγραφεί ως ημέρα ντροπής στην Ιστορία»). Η φράση του Προέδρου απηχεί το λαϊκό αίσθημα: Οι Αμερικανοί αποκαλούν τους Ιάπωνες «yellow bastards» και η κοινή γνώμη, που πριν μερικές ώρες ήταν κατά οποιασδήποτε εμπλοκής σε εχθροπραξίες, τώρα μεταστρέφεται και ζητά την κήρυξη πολέμου στην Ιαπωνία. Αφουγκραζόμενος το λαϊκό αίσθημα, ο Πρόεδρος κηρύσσει την ίδια ημέρα τον πόλεμο στην Ιαπωνία (3 μέρες αργότερα, στις 11 Δεκεμβρίου θα κάνει το ίδιο και στη Γερμανία και την Ιταλία) και η απόφασή του επικυρώνεται με μία μόνο ψήφο κατά (της Τζάνετ Ράνκιν, Γερουσιαστή της Μοντάνα) από την Γερουσία.
Η απόφαση αυτή είναι από μόνη της πολύ σημαντική: Ανατρέπει τα μέχρι τότε δεδομένα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αφού εισάγει σε αυτόν την μεγαλύτερη, σε οικονομική ισχύ, χώρα του πλανήτη. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την αποτυχία της ναζιστικής Γερμανίας για μια γρήγορη επικράτηση σε βάρος της Σοβιετικής Ένωσης, άλλαξαν δραματικά την ισορροπία των δυνάμεων σε βάρος του Άξονα. Η κινητοποίηση του αμερικανικού κολοσσού (αν και θα χρειάζονταν πολλοί μήνες ακόμη για την εμπλοκή των ΗΠΑ στον Πόλεμο) και η δημιουργία της πανίσχυρης αμερικανικής στρατιωτικής μηχανής, συμμάχου της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, δικαιώνει εκείνους που θεωρούν ότι ο Άξονας δεν έχασε τον πόλεμο το 1945, αλλά το 1941.
Η είσοδος των ΗΠΑ στον πόλεμο ενθουσιάζει τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος στήριζε την πολιτική και τις ελπίδες του στην είσοδο των ΗΠΑ στη σύρραξη. Αντίθετα, στη Γερμανία η είσοδος των ΗΠΑ στον Πόλεμο γίνεται δεκτή με σκεπτικισμό και εκνευρισμό: Ο Χίτλερ και οι περί αυτόν (ιδιαίτερα ο Γκέρινγκ) δεν θεωρούν τις ΗΠΑ σημαντική στρατιωτική δύναμη. Ο Γκέρινγκ δηλώνει «Δεν υποτιμώ τους Αμερικανούς. Είναι ασυναγώνιστοι στην κατασκευή ξυριστικών λεπίδων. Μην ξεχνάτε, ωστόσο, ότι η λέξη ‘bluff’ είναι το κλειδί της κοινωνίας τους…». Η γερμανική ηγεσία, όμως, δεν παραβλέπει ότι οι ΗΠΑ θα είναι αρωγός, έστω και οικονομικός, της Βρετανίας, άρα απομακρύνεται η δυνατότητα να καταβληθεί ο έσχατος εχθρός σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν αποκρυπτογραφήσει τον ιαπωνικό κώδικα ανταλλαγής μηνυμάτων και την ημέρα της επίθεσης μεγάλο μέρος του στόλου τους (κυρίως τα αεροπλανοφόρα) δεν βρισκόταν στο Περλ Χάρμπορ έχει προκαλέσει εύλογα ερωτήματα σχετικά με το ρόλο του Αμερικανού προέδρου: αγνοούσε πράγματι ο Ρούζβελτ τα ιαπωνικά σχέδια ή μήπως τα είχε πληροφορηθεί, αλλά άφησε την ιαπωνική επίθεση να εξελιχθεί για να αποσπάσει την έγκριση του απρόθυμου Κογκρέσου για την είσοδο των ΗΠΑ στον πόλεμο; Μήπως, σε τελική ανάλυση, στόχος του ήταν ακόμα και να προκαλέσει την ιαπωνική επίθεση; Νεότερη έρευνα τονίζει ότι τα αποκρυπτογραφημένα μηνύματα «έδειχναν» ότι οι Ιάπωνες είχαν σκοπό να επιτεθούν στη ΝΑ Ασία ή στον δυτικό Ειρηνικό, αλλά όχι συγκεκριμένα στο Περλ Χάρμπορ. Σύμφωνα με την ίδια άποψη, ο Λευκός Οίκος πίστευε ότι ο πόλεμος με το Τόκιο ήταν αναπόφευκτος, αλλά παράλληλα θεωρούσε παράλογη οποιαδήποτε σκέψη για επίθεση στο Περλ Χάρμπορ. Καθώς καμιά από τις αντικρουόμενες απόψεις δεν στοιχειοθετείται επαρκώς, η άποψη περί αμερικανικής πρότερης γνώσης της ιαπωνικής επίθεσης παραμένει ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα θεωρίας συνωμοσίας του 20ου αιώνα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Στην Ιαπωνία η μοίρα του Ναγκούμο γίνεται δεκτή με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις. 80.000.000 άτομα παραληρούν για τη μεγάλη νίκη, ο Φουσίντα γίνεται εθνικός ήρωας και ο Αυτοκράτορας απαιτεί να τον δεχθεί σε ακρόαση κατά παράβαση του πρωτοκόλλου (ο Φουσίντα είναι ταπεινής καταγωγής). Ο πολεμικός παροξυσμός φτάνει στο αποκορύφωμά του. Ένας άνθρωπος μόνον παραμένει βλοσυρός: Ο ίδιος ο δημιουργός της επιχείρησης, ο Γιαμαμότο. Σε σχετικές ερωτήσεις των συνεργατών του απαντά ότι δεν είναι ευχαριστημένος. Τα αεροπλανοφόρα, ο κύριος στόχος της επιχείρησης δεν επλήγησαν. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν με μεγαλύτερη ταχύτητα και βιαιότητα από όση αναμενόταν. Όμως, η Ιαπωνία είχε επιτύχει τον στόχο που είχε θέσει, σχεδιάζοντας την επίθεση: Είχε κερδίσει τον χρόνο που της ήταν απαραίτητος για να επεκτείνει την Αυτοκρατορία της στη ΝΑ Ασία, χωρίς να χρειαστεί να εμπλακεί σε μάχες με τις ΗΠΑ. Έτσι, μπόρεσε να καταλάβει ανενόχλητη τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία και όλες τις περιοχές που θεωρούσε απαραίτητες για να επιτύχει τον μακροπρόθεσμο στόχο της, την αυτονομία της σε πλουτοπαραγωγικές περιοχές και πρώτες ύλες. Αποδείχθηκε, όμως, ότι η άποψη του Φουσίντα για εξαπόλυση τρίτου κύματος ήταν, στρατηγικά, πιο σωστή από την άποψη που επέβαλε ο Ναγκούμο: Πριν περάσουν 6 μήνες, οι ΗΠΑ επιφέρουν την πρώτη ήττα στις ιαπωνικές δυνάμεις στο Μίντγουεϊ και ανατρέπουν τη στρατηγική κατάσταση στον Ειρηνικό. Αν το τρίτο κύμα, που είχε προτείνει ο Φουσίντα, είχε εξαπολυθεί και επιτύχει τον στόχο του, οι ΗΠΑ θα είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν όλες τις βάσεις τους στον Ειρηνικό και να αποσυρθούν στη δυτική ακτή της χώρας τους, αυξάνοντας κατά 2.200 μίλια την απόστασή τους από το θέατρο επιχειρήσεων της Ιαπωνίας.
 |
| Η πλωτή βάση στο σημείο όπου είναι βυθισμένο το θωρηκτό Arizona |
Ρεϊμόν Καρτιέ, «Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», Πάπυρος, Αθήνα, 1964, τόμος Α’
Μανόλης Κούμας, «Η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ», Η Καθημερινή (2-8-2010)
Study World
Imperial War Museum
PearlHarbor.org
http://history-pages.blogspot.gr/
" data-image-meta="[]" data-image-title="Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ" data-large-file="" data-medium-file="" data-orig-file="" data-orig-size="" data-permalink="https://theancientwebgreece.wordpress.com/?p=3809" src="https://chilonas.files.wordpress.com/2013/06/st-helena.jpg?w=653&h=444" style="border: 0px; outline: 0px; max-width: 100%; height: auto;">
Το που ακριβώς εντάσσεται ο Tom Johnson σε αυτό το εγχείρημα είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί. Αν και επιρρεπής στην δημοσιότητα, ο Johnson ακροβατούσε μεταξύ μύθου και πραγματικότητας. Είναι ελάχιστες οι αξιόπιστες πληροφορίες για την ζωή του (ακόμη και το όνομά του πολλές φορές εμφανίζεται ανορθόγραφο ως Johnston ή Johnstone) και η βιογραφία του αποτελεί ένα συνονθύλευμα στοιχείων.
Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ένδειξη ότι ο Johnson κατασκεύασε ένα υποβρύχιο και μάλιστα μίλησε ανοιχτά, μετά το θάνατο του Ναπολέοντα, για το σχέδιό του να το χρησιμοποιήσει. Η πιο ολοκληρωμένη περιγραφή των γεγονότων, βρίσκεται στα απομνημονεύματα του με τίτλο «Scenesand Stories of a Clergymanin Debt» που δημοσιεύθηκαν το 1835, κατά τη διάρκεια της ζωής του Johnson. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι συνάντησε τον «τυχοδιώκτη – λαθρέμπορο» στη φυλακή, όπου ο Johnson συμφώνησε να του διηγηθεί την ιστορία του. Το βιβλίο περιέχει τα απομνημονεύματα του και με βάση την υπάρχουσα αλληλογραφία επαληθεύεται η γνησιότητα, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι τα γραφόμενα δεν είναι αποκυήματα της φαντασίας του.
Το βιβλίο αρχίζει με μια περιγραφή των υποβρυχίων:
Ο «Αετός» ζύγιζε 114 τόνους, είχε μήκος 84 πόδια (περίπου 25 μέτρα) και εκινείτο από δύο ατμομηχανές με ιπποδύναμη 40 ίππων έκαστη. Η «Αίτνα» (το μικρότερο υποβρύχιο) ζύγιζε 23 τόνους και είχε μήκος 40 πόδια (περίπου 12 μέτρα). Τα δύο σκάφη επανδρώνονταν από πλήρωμα 30 επιλεγμένων ανδρών συνολικά, εκ των οποίων οι τέσσερις ήσαν μηχανικοί. Επίσης ήσαν εξοπλισμένα με 20 τορπίλες (θαλάσσιες νάρκες) σε περίπτωση εμπλοκής με τα περιπολούντα πλοία.
Η αφήγηση εστιάζει στην διόλου ευκαταφρόνητη δυσκολία για το πώς δύο μικρά σκάφη θα πραγματοποιούσαν το ταξίδι νότια της Αγίας Ελένης και ποιες κινήσεις έπρεπε να γίνουν ώστε να παραμείνουν αθέατα κατά την άφιξή τους στα παράλια του νησιού – η «Αίτνα» θα προσέγγιζε τόσο κοντά στην ακτή που θα έπρεπε να είναι ενισχυμένη στην άτρακτο με επιστρώσεις φελλού προκειμένου να προφυλαχθεί από τους βράχους στην ακτή. Το σχέδιο στη συνέχεια αναφέρει την ανάγκη χρήσης ενός αναβατορίου (μικρή καρέκλα με μηχανισμό ανύψωσης) το οποίο θα χρησίμευε για την απρόσκοπτη κατάβαση του Ναπολέοντα. Γράφει ο Johnson:
«……..απαιτείται να εξηγήσω το σχέδιο στην Μεγαλειότητά του……προτείνω όπως συγκεκριμένη ώρα ένας αμαξάς θα πρέπει να μπεί στο σπίτι……και προς τούτο η Μεγαλειότητά του πρέπει να εφοδιαστεί με στολή αμαξά, όπως και εγώ με ανάλογη στολή, έτσι ώστε να προσομοιάζουμε σαν αμαξάς με τον συνοδό του……κατόπιν πρέπει να αποφύγουμε τον εντοπισμό από τα περιπολούντα πλοία τα οποία ελέγχουν τα επικίνδυνα σημεία κατάβασης και την κατάλληλη στιγμή θα πετάξω το σχοινί κάτω σε κάποιον έμπιστο συνεργάτη και αφού επιβιβασθούμε εγώ και η εξοχότητά του θα αρχίσει η κατάβαση του αναβατορίου».
Σύμφωνα με τον Johnson η απόδραση έπρεπε να ολοκληρωθεί τα μεσάνυχτα, με τον αυτοκράτορα να έχει επιβιβασθεί στην Αίτνα, κατόπιν να μεταφερόταν στον μεγαλύτερο Αετό και μετά τα δύο υποβρύχια θα απέπλεαν (ήταν εξοπλισμένα με πτυσσόμενους ιστούς και μηχανές). Όπως είχε υπολογίσει κανένα πλοίο δεν ήταν ικανό να εμποδίσει τον διάπλου, καθότι σε περίπτωση επίθεσης θα αναδίπλωνε πανιά και ιστούς και θα καταδυόταν (η όλη διαδικασία διαρκούσε περίπου 40 λεπτά). Κάτω δε από την θάλασσα θα περίμενε τον εχθρό και κατόπιν θα εξαπέλυε την τορπίλη.
Η ιστορία του Johnson έχει κάποια βάση καθότι ο μαρκήσιος Charles de Montholon (Γάλλος στρατηγός ο οποίος ακολούθησε τον Ναπολέοντα στην εξορία) εξέδωσε ένα βιβλίο με τις αναμνήσεις του από την εξορία, στο οποίο γράφει για μία ομάδα Γάλλων φίλων οι οποίοι σχεδίαζαν να σώσουν τον Ναπολέοντα «με υποβρύχιο» και σε άλλο σημείο του βιβλίου του αναφέρει το ποσό των έξι χιλιάδων λουδοβίκειων (περίπου 750.000 €) τα οποία δαπανήθηκαν για το σκάφος.
Τα «Ναυτικά Χρονικά» (Naval Chronicle) το 1833 (πριν την έκδοση του βιβλίου του μαρκησίου) αναφέρουν και συνδέουν τον Johnson με ένα σχέδιο υποβρυχίου με το ποσόν να ανέρχεται στις 40.000 £ (περίπου 3.000.000 €) πληρωτέο κατά την καθέλκυση του σκάφους. Επίσης μία άλλη πηγή η «Ιστορική συλλογή εγκληματικών φυσιογνωμιών» (Historical Gallery of CriminalPortraitures) το 1823 αποκαλύπτει τον λόγο που ο Johnson ενεπλάκη στην κατασκευή του υποβρυχίου……πριν 15 έτη όταν μαίνονταν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι ο Johnson εργάσθηκε με τον διάσημο Robert Fulton, Αμερικανό μηχανικό ο οποίος είχε έλθει στην Αγγλία για να πουλήσει τα σχέδιά του για ένα υποβρύχιο σκάφος.
Αυτή ακριβώς η εμφάνιση του Fulton είναι που καθιστά αληθοφανές το όλο εγχείρημα. Ο Fulton υπήρξε ένας ταλαντούχος εφευρέτης, διάσημος για την εξέλιξη του πρώτου ατμόπλοιου, έχοντας ζήσει πολλά χρόνια στη Γαλλία σχεδιάζοντας το υποβρύχιο. Είχε πείσει τον Ναπολέοντα να του επιτρέψει να κατασκευάσει ένα πειραματικό σκάφος (τον Ναυτίλο) ο οποίος το 1800 είχε δοκιμασθεί με επιτυχία στον Σηκουάνα.
Μερικά χρόνια αργότερα ο Fulton σχεδίασε ένα βελτιωμένο σκάφος, το οποίο από τα διασωθέντα σχέδια προσομοιάζει στο σκάφος του Johnson. Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι όταν οι Γάλλοι δεν ενδιαφέρθηκαν για αυτό το σκάφος ο Fulton αυτομόλησε στην Αγγλία με τα σχέδια. Τον Ιούλιο του 1804 υπέγραψε συμβόλαιο με τον πρωθυπουργό William Pitt, προκειμένου να αναπτύξει το «υποβρύχιο σύστημα» με αμοιβή 100.000 £ (περίπου 7.500.000 €) σε περίπτωση επιτυχίας.
Αυτό που είναι δύσκολο να προσδιορισθεί είναι το χρονικό διάστημα που συναντήθηκαν ο Fulton και ο Tom Johnson, καθότι η σύνδεση μεταξύ τους υπάρχει διάσπαρτη αλλά δεν αποδεικνύεται. Ο ίδιος ο Johnson αποτελεί πηγή μιας δήλωσης που αναφέρεται στην «Ιστορική συλλογή» ως προς το γεγονός ότι συνάντησε τον Fulton στο Dover το 1804 και δούλεψε μαζί του, ώστε όταν αργότερα αυτομόλησε στην Αγγλία, μπόρεσε να συνεχίσει τα σχέδιά του. Το 1835 μια καταγγελία στην σατυρική εφημερίδα «Figaro in London» αναφέρει ότι συγγραφέας των απομνημονευμάτων του Johnson (Scenes and Stories of aClergyman in Debt) ήταν ο FWN Bayley, ένας περιστασιακός συγγραφέας ο οποίος εξέτιε ποινή για χρέη στην ίδια φυλακή με τον Johnson.
Ίσως ο Johnson να ήταν τελικά ένας μυθομανής, ή στην καλύτερη περίπτωση κάποιος που δολοπλοκούσε προκειμένου να κερδίσει χρήματα. Ο πρώην λαθρέμπορος καθ’ όλη τη διάρκεια του 1820 διακινούσε σχέδια για υποβρύχια. Σε κάποιο σημείο αναφέρεται ότι εργαζόταν για τον βασιλέα της Δανίας, σε άλλο για τον πασά της Αιγύπτου, σε κάποιο άλλο ότι κατασκεύαζε υποβρύχιο για την διάσωση πλοίου στο Ολλανδικό νησί του Texel, ή να ανελκύσει πολύτιμα υλικά από ναυάγια στην Καραϊβική. Ίσως αυτά να μην είναι υπερβολικά, διότι είναι γνωστό ότι μετά την αποφυλάκιση του ο Johnson έζησε επί χρόνια νότια του Τάμεση με μια σύνταξη 140£ το χρόνο (περίπου 15.000€) ποσό αρκετό για μία έντονη ζωή.
Ωστόσο, περιέργως, το παζλ της ζωής του Johnson περιλαμβάνει κομμάτια που αν συναρμολογηθούν σωστά συνθέτουν μια πολύ πιο περίπλοκη εικόνα. Τα σημαντικότερα από αυτά τα «κομμάτια» παρέμεναν αδημοσίευτα και στην Βρετανική Εθνική Αρχειοθήκη μέχρι που ήλθαν στο φως πριν από μερικά χρόνια. Επαληθεύουν μια περίεργη κατάσταση που αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Historical Gallery και αφορά στο γεγονός ότι η κατασκευή υποβρυχίου του Johnson δεν έγινε το 1820 από πλούσιους Βοναπαρτιστές, αλλά το 1812, τρία έτη πριν από την φυλάκιση του Ναπολέοντα.
Αυτό που κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτήν την λεπτομέρεια είναι το ακόλουθο ιστορικό πλαίσιο. Το 1812 η Βρετανία βρισκόταν σε πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι ΗΠΑ είχαν προσλάβει τον Robert Fulton ο οποίος εργαζόταν στην ανάπτυξη μιας νέας γενιάς υπερόπλων.
Αυτό εξηγεί πιθανώς τις κυβερνητικές προσβάσεις του Johnson και την εμπλοκή του σε στρατιωτικά απόρρητα προγράμματα συμπεριλαμβανομένου του υποβρυχίου για λογαριασμό των Βρετανών (βάσει των κλαπέντων σχεδίων του Fulton όταν δούλευε για λογαριασμό των Βρετανών). Το πώς χρηματοδοτήθηκαν αυτές οι δοκιμές είναι ένα διαφορετικό θέμα, καθότι τα έγγραφα επαληθεύουν ότι μεταξύ τους το Βρετανικό ναυτικό και ο Βρετανικός στρατός θεωρούσαν ότι το πρόγραμμα θα το πλήρωνε ο άλλος. Ήταν μια κατάσταση που ο Johnson έσπευσε να εκμεταλλευτεί, συντηρώντας την εικόνα του μηχανικού που σχεδίασε ένα υποβρύχιο το οποίο είχε μήκος 27 πόδια, σχήμα φώκιας και διέθετε μια εσωτερική αίθουσα, έξι τετραγωνικών ποδών, επενδεδυμένη με φελλό για να προστατεύεται το διμελές πλήρωμα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο σχεδιασμός του Johnson ήταν πρωτόγονος – το υποβρύχιο θα έπλεε στην επιφάνεια χρησιμοποιώντας πανιά και θα χρησιμοποιούσε κουπιά ως κινητήρια δύναμη όταν καταδυόταν. Επίσης δεν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει ότι ο Johnson είχε επιλύσει τα τεράστια τεχνικά προβλήματα που εμπόδιζαν την ανάπτυξη της υποβρύχιας κίνησης πριν από το 1890 – κυρίως της δυσκολίας να καταστεί ένα βυθιζόμενο πλοίο πλευστό, αντί απλά να βυθίζεται και να παραμένει ακίνητο. Όμως ήταν σημαντικό ότι είχε γίνει το πρώτο βήμα και το υποβρύχιο ως όπλο ήταν υπαρκτό.
Το συμβάν είναι αληθές, διότι τα αρχεία περιέχουν αλληλογραφία του Johnson, επιβεβαιώνοντας ότι το πλοίο ήταν έτοιμο και απαιτούσε πληρωμή 100.000£. Επαληθεύουν επίσης ότι στις αρχές του 1820, μια Επιτροπή ανώτερων αξιωματικών, με επικεφαλής τον σερ George Cockburn, στάλθηκε να υποβάλει έκθεση για το υποβρύχιο (όχι για την αξιολόγηση της νέας τεχνολογίας, αλλά τον υπολογισμό του κόστους). Ο ναύαρχος Cockburn υπήρξε εξέχων στέλεχος του ναυτικού και έμεινε διάσημος ως ο άνθρωπος που έκαψε τον Λευκό Οίκο όταν η Ουάσιγκτον έπεσε στα βρετανικά στρατεύματα το 1814. Η αρχική του έκθεση έχει εξαφανιστεί, αλλά το περιεχόμενό του μπορεί να συναχθεί από την απόφαση του Βασιλικού Ναυτικού να μειώσει την αμοιβή του Johnson στις 4.735£.
Αυτό σημαίνει ότι στις αρχές του 1820, ο Johnson κατείχε ένα πραγματικό υποβρύχιο, την ίδια στιγμή που όπως δείχνουν οι γαλλικές πηγές, βοναπαρτιστές αξιωματικοί προσέφεραν χιλιάδες λίρες για τέτοιου είδους σκάφος. Αυτή η ανακάλυψη μπορεί να συνδέεται, με τη σειρά της, με δύο άλλα αξιόλογα στοιχεία. Το πρώτο εμφανίσθηκε στο Naval Chronicle και περιγράφει μια δοκιμή του σκάφους στον ποταμό Τάμεση αναφέροντας:
Κάποια στιγμή το σχοινί της άγκυρας έμπλεξε με μια νάρκη………και παρά τις προσπάθειες, ο Johnson δεν κατόρθωσε να κινήσει το σκάφος. Στη συνέχεια κοίταξε το ρολόι και είπε στον άνθρωπο που τον συνόδευε: «έχουμε περιθώριο αλλά δύο λεπτά να ζήσουμε εκτός αν μπορέσουμε να απομακρύνουμε αυτό το καλώδιο». Αυτός ο άνθρωπος, που είχε παντρευτεί πριν μερικές ημέρες, άρχισε να θρηνεί την μοίρα του… σταμάτα τους θρήνους του είπε ο Johnson, δεν θα σε ωφελήσουν……και κατόπιν παίρνοντας ένα τσεκούρι έκοψε το καλώδιο με αποτέλεσμα να ενεργοποιηθεί η νάρκη και να ανατιναχθεί το σκάφος.
Το δεύτερο στοιχείο, αφορά στα αδημοσίευτα απομνημονεύματα ενός καλλιτέχνη του Λονδίνου του Walter Greaves, τα οποία περιέχουν αναμνήσεις του πατέρα του, ο οποίος ήταν βαρκάρης στον Τάμεση και αναφέρουν ένα συμβάν……….όταν μία σκοτεινή νύχτα τον Νοέμβριο του 1820 εμποδίσθηκε ένας λαθρέμπορος να βγάλει το υποβρύχιό του στην θάλασσα………καταλήγοντας:
…………….κατάφερε να περάσει κάτω από τη γέφυρα του Λονδίνου και όταν οι αξιωματικοί επιβιβάσθηκαν στο πλοίο, ο καπετάνιος Johnson απείλησε να τους πυροβολήσει. Αυτοί δεν έδωσαν σημασία στις απειλές του, κατέσχεσαν το πλοίο και το μετέφεραν στο Blackwall, όπου το έκαψαν.
Συνολικά τα έγγραφα και τα στοιχεία δείχνουν ότι κάτι υπήρξε. Δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι ο Ναπολέων είχε εμπνευσθεί τέτοιου είδους σχέδιο. Το ποιό πιθανόν είναι το σχέδιο του Johnson που ήλθε στην επιφάνεια το 1835, ήταν δικής του έμπνευσης, θέλοντας απλώς να δοκιμάσει την τύχη του. Τα στοιχεία όπως επιβεβαιώνονται από τη γαλλική πλευρά δείχνουν ότι ο αυτοκράτορας θα είχε αρνηθεί να πάει με τον Johnson, στην απίθανη περίπτωση να είχε εμφανιστεί στην πραγματικότητα στο Longwood. Η διάσωση με την μορφή μιας οργανωμένης εισβολής ήταν τελείως διαφορετική από τις απέλπιδες προσπάθειες όπως αυτή……….κάτι που ήταν αντίθετο με τον χαρακτήρα του Ναπολέοντα.
Όπως λέει ο Ocampo, ο Ναπολέων είχε καταστήσει σαφές εξ’ αρχής ότι ήταν αντίθετος σε κάθε προσπάθεια που περιελάμβανε «μεταμφιέσεις» και «σωματική προσπάθεια φυγάδα» Τον ενδιέφερε η αξιοπρέπειά του λέγοντας ότι είχε συλληφθεί ως κοινός εγκληματίας και κάθε προσπάθεια απόδρασης θα το επιβεβαίωνε… Σε περίπτωση που έφευγε από την Αγ. Ελένη θα το έκανε φορώντας την στολή και το ξίφος του.
Πηγές
John Abbott. Napoleon at St Helena. New York: Harper & Brothers, 1855 Anon,
“On submarine navigation.” The Nautical Magazine, April 1833 Anon [F.W.N. Bayley]. Scene and Stories by a Clergyman in Debt. London, 3 vols.: A.H. Baily & Co, 1835 John Brown.
The Historical Gallery of Criminal Portraitures. Manchester, 2 vols: L. Gleave, 1823 James Cleugh.
Captain Thomas Johnstone 1772-1839. London: Andrew Melrose, 1955 Mike Dash.
British Submarine Policy 1853-1918. Unpublished PhD thesis, King’s College London, 1990
Figaro in London March 28, 1835 Huntingdon, Bedford & Peterborough Gazette, February 1, 1834 Emilio Ocampo.
The Emperor’s Last Campaign: A Napoleonic Empire in America. Apaloosa: University of Alabama Press, 2009 Emilio Ocampo.
“The attempt to rescue Napoleon with a submarine: fact or fiction?” Napoleonica: La Revue 2 (2011) Cyrus Redding.
Fifty Years’ Recollections, Literary and Personal, with Observations on Men and Things. London 1858