Γράφει
ο Δημήτρης Α. Δημητριάδης
Πολλοί στοχαστές της
εποχής μας έχουν καθίσει την τηλεόραση στο εδώλιο του κατηγορουμένου, με την
έννοια ότι είναι ένα μέσον όχι εξ’ ορισμού κακό, αλλά που καθορίζεται από
συμφέροντα αδιάφορα για την μετεξέλιξή της σε έναν ευεργετικό φορέα πολιτισμού.
Είναι ασφαλώς παραδεκτό από όλους ότι η τηλεόραση, ως τεχνολογικό επίτευγμα,
είναι μια θαυμάσια εξέλιξη στο σύγχρονο κόσμο, αλλά επίσης αναγνωρίζεται ότι η
χρήση του μέσου αυτού γίνεται κατά τρόπο που επιφέρει πολύ περισσότερες
αρνητικές παρά θετικές συνέπειες.
Η ‘’κατασκευή της
πραγματικότητας’’, δια μέσου της ενημέρωσης που μας παρέχει η τηλεόραση,
αποτελεί ένα από τα πιο προσφιλή θέματα μελέτης και συζήτησης. Ωστόσο, η
πραγματικότητα δεν ‘’κατασκευάζεται’’ αποκλειστικά και μόνον από τα ενημερωτικά
προγράμματα, αλλά και, ίσως σε.....
μεγαλύτερο βαθμό, από τα προγράμματα μυθοπλασίας
της. Στην εποχή μας της τηλεοπτικής ηγεμονίας, οι εικόνες που προβάλλονται δια
μέσου των προγραμμάτων, δεν αποτελούν απλά περιεχόμενο με κάποιες ψυχαγωγικές
διαστάσεις, αλλά μεταφέρουν παράλληλα εικόνες με ιδεολογικό περιεχόμενο. Η
‘’πολιτιστικο-ψυχαγωγική’’ βιομηχανία, εμέσως πλην σαφώς, αποθαρρύνει την
κριτική σκέψη όσον αφορά την κοινωνική τάξη πραγμάτων, ενώ συγχρόνως μας
εμφυτεύει εικόνες υποστηρικτικές της υπάρχουσας κοινωνικής δομής.
Σε ποιο βαθμό το
τηλεοπτικό περιεχόμενο επιδρά στη ζωή μας; Στη σημερινή μαζική κοινωνία οι
άνθρωποι βασίζονται, αν όχι αποκλειστικά, όλο και περισσότερο στους
‘’απόμακρους κατασκευαστές εικόνων’’ όσον αφορά την ψυχαγωγία ή την ενημέρωση
τους. Και στις δύο περιπτώσεις, η τηλεόραση δημιουργεί το δικό της πάλι
πρόσωπο, τη δική της πραγματικότητα. Οι απόψεις μας συνδέονται, πλέον, σε πολύ
μεγάλο βαθμό με αυτά που βλέπουμε και μαθαίνουμε από τα τηλεοπτικά προγράμματα
και τις ταινίες.
Οι τηλεοπτικές εικόνες
είναι ‘’ακαταμάχητες’’ από τη στιγμή που οι εγκέφαλοί μας τις αφομοιώνουν,
ανεξάρτητα με το πώς τις αντιλαμβανόμαστε. Τα παιδιά θεωρούν ότι αυτό που
βλέπουν στην οθόνη είναι πραγματικότητα, δεν έχουν ακόμα την ικανότητα να
ξεχωρίζουν ανάμεσα σε πραγματικές και εξωπραγματικές εικόνες. Μόνο μεγαλώνοντας
και έπειτα από επαναλαμβανόμενες διαβεβαιώσεις των ενηλίκων αρχίζουν να
καταλαβαίνουν ότι οι ιστορίες και οι χαρακτήρες που παρακολουθούν δεν
υφίστανται. Με άλλα λόγια, η ικανότητά τους να απορρίπτουν τις εικόνες ως μη
πραγματικές είναι μια διαδικασία που περικλείει το στάδιο της μάθησης.
Το πρόβλημα όμως δεν
σταματάει εδώ. Ακόμη και ως ενήλικες, όταν συνειδητά γνωρίζουμε ότι
συγκεκριμένα μέσα προσφέρουν μυθοπλασίες, παρά ταύτα ‘’τα πιστεύουμε’’ σε
κάποιο βαθμό.
Πέρα από όλα αυτά, άλλη
μια σημαντική επίδραση της τηλεόρασης είναι η ίδια η παρουσία της. Πανταχού
παρούσα, πάντα διαθέσιμη, πολλές φορές προστακτική, έχει γίνει η οικιακή μας
σύντροφος, ελαχιστοποιώντας την αλληλεπίδραση ανάμεσα στα άτομα, τις
οικογένειές τους και το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Κοντολογίς, το όλο ζήτημα
δεν είναι κατά πόσο η ψυχαγωγική βιομηχανία δίνει στον κόσμο να δει αυτό που
επιθυμεί, αλλά το ότι διαμορφώνει κατά πολύ αυτές τις προτιμήσεις. Όπως ο κάθε
διαφημιστής γνωρίζει ότι η προσφορά όχι μόνο ικανοποιεί τη ζήτηση, αλλά και
βοηθάει στη δημιουργία της ζήτησης, διαμορφώνοντας προτιμήσεις και αντιδράσεις.
Η τηλεόραση, με την
εκρηκτική δύναμή της, θα μπορούσε να είναι πηγή ουσιαστικής παιδείας, ψυχαγωγίας,
αισθητικής απόλαυσης και σωστής πληροφόρησης. Θα μπορούσε να ανασύρει απωθημένες,
από την καταναλωτική ισοπέδωση, συλλογικές αξίες που δίνουν νόημα και
περιεχόμενο στην ύπαρξη του ατόμου. Θα μπορούσε να βοηθήσει την αυτογνωσία και
το ξεπέρασμα της άγονης αυταρέσκειας. Θα μπορούσε να μιλήσει με τη διαφορά της
στείρας πολιτικολογίας από τη δημιουργική πολιτική σκέψη. Και αυτός θα έπρεπε,
αυτός θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός της ρόλος.