Εχετε ακούσει την επωδό των πολιτικών όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων (περίπου) κάθε φορά που απασχολεί την κοινή γνώμη μια τρομοκρατική ενέργεια, ένα σκάνδαλο διαφθοράς..., ή μια μεγάλη υπόθεση απάτης: «Εχω απόλυτη εμπιστοσύνη στην ανεξάρτητη ελληνική δικαιοσύνη». Μπορεί στ'αλήθεια να το πιστεύουν; Μάλλον οχι, αλλά όπως όλα τα παιχνίδια έχουν τους κανόνες τους, έτσι και η πολιτική πρέπει ενίοτε να εκφράζει την πίστη της στους θεσμούς...
Ομως, τι εμπιστοσύνη μπορεί να έχεις σε ένα θεσμό, ο οποίος συχνά δείχνει συχνά να πάσχει από προκατάλειψη απέναντι σε πολιτικούς ή κοινωνικούς χώρους, να αναπαράγει υπεσυντηρητικές ιδεοληπτικές αγκυλώσεις, όπως είναι το δίκαιο του αίματος, ο οποίος επιχειρεί να πειθαρχήσει ή ακόμα και να «εκδικηθεί» παρά να ωθήσει την αλληλοκατανόηση, την ισονομία, την εδραίωση των αρχών του δικαίου σαν αξία που χαρακτηρίζει μια κοινωνία κοκ.;
Από την υπόθεση των Σκουριών με την παράνομη λήψη DNA από υπόπτους και τις επεμβάσεις των ειδικών φρουρών μέσ'τη νύχτα σε σπίτια ανυποψίαστων οικογενειών, τις αθρόες συλλήψεις νεαρών στις πορείες, ως την παρατεταμένη προφυλάκιση του Κώστα Σακκά ή την καταδίκη του Θεοφίλου σε 25 χρόνια φυλακής για ίχνος DNA που βρέθηκε σε ένα καπέλο, η δικαιοσύνη στην Ελλάδα δείχνει να υποχωρεί σε θέσεις που χαρακτηρίζουν αυταρχικές κοινωνίες. Μάλιστα μετά την απόδραση Ξηρού, η τάση αυτή φαίνεται να εδραιώνεται και να διευρύνεται με την κατασκευή φυλακών τριών βαθμίδων (όπου οι Γ' είναι οι υψίστης ασφαλείας) και την αναβάθμιση της εμπλοκής της ΕΛΑΣ και μέσα στις φυλακές
Δεν πρόκειται για μομφή κατά των δικαστικών λειτουργών, ούτε απόπειρα άθροισης ποιοτικά διαφορετικών προβλημάτων, αλλά για μια προσπάθεια αοτίμησης του κοινωνικού της ρόλου. Οι νομικοί που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα επισημαίνουν οτι έχει δημιουργηθεί πλέον ένα νομικό πλαίσιο που απογυμνώνει βασικές αρχές του κράτους δικαίου. Ή όπως έχει πεί ο καθηγητής φιλοσοφίας του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Κώστας Δουζίνας φτιάχνει «μια δικαιοσύνη χωρίς δίκαιο» για όλο και περισσότερες κατηγορίες συνανθρώπων μας.
Παράδειγμα ένα 14χρονο παιδί που βρίσκεται υπό απέλαση στο κέντρο κράτησης μεταναστών Κόνιτσας. Σύμφωνα με τις καταγγελίες του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Στέφανου Σαμοίλη αλλα και εκπαιδευτικών του νησιού, το παιδί αφού υπέστη ενδοοικογενειακή βία, στη συνέχεια υπέστη ξανά σωματική και ψυχολογική βία στο ορφανοτροφείο Κέρκυρας, μόνο για να καταλήξει να βρεθει σε καθεστώς απέλασης ως παράνομος μετανάστης. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία οτι είναι απολύτως νομότυπα όλα αυτά. Τι σχέση έχουν όμως με οποιαδήποτε έννοια δικαιοσύνης;
Χαλκευμένα κατηγορητήρια, μακρά προφυλάκιση υπόπτων που ισοδυναμεί με τιμωρία πριν την καταδίκη, επέκταση της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας και δίκη προθέσεων έρχονται ενίοτε να ικανοποιήσουν την απαίτηση για αποδιοπομπαίους τράγους που ο κυρίαρχος λόγος κατασκευάζει με τη χρήση στερεοτύπων από τα ΜΜΕ προκειμένου να υπηρετήσει το καθεστώς έκτακτης ανάγκης.
Η διεύρυνση των εξαιρέσεων από τις κατοχυρωμένες αρχές του Δικαίου, όμως, δεν είναι μόνο ανησυχητική, αλλά μάλλον ακολουθεί την διεύρυνση του κοινωνικού περιθωριου που δημιουργεί η πολιτική διαχείριση της κρίσης. «Υποθέσεις που σχετίζονται με οικονομικά αδικήματα, ο νόμος περι αλλοδαπών, πρώην χρήστες ουσιών και υποθέσεις με πολιτικά κίνητρα είναι συνήθως αυτές στις οποίες εφαρμόζονται αυτές οι μέθοδοι» λέει η Κλειώ Παπαντολέων, νομικός και εκπρόσωπος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου σε μια προσπάθεια να συνοψίσει τις υποθέσεις που συναντούν κάθε μέρα οι νομικοί.
Μετανάστες που μένουν για μήνες σε κέντρα κράτησης ασχέτως του αν έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία απόδοσης ασύλου, ή έκδοσης προσωρινής άδειας παραμονής. Η υπόθεση των οροθετικών γυναικών που κατέληξαν στη φυλακή. Πρώην χρήστες τοξικοεξαρτητικών ουσιών που καταδικάζονται για μικροποσότητες μετά από χρόνια ακόμα κι αν εχουν καταφέρει να απεξαρτηθούν. Και τέλος τα οικονομικά εγκλήματα τα οποία διευρύνονται ακόμα και για μικρά χρέη προς την εφορία. Η επανεισαγωγή της προσωποκράτησης και η εξαγγελθεισα κατασκευή οικονομικών φυλακών, αναμένεται να αυξήσει πολύ την συμφόρηση στα δικαστήρια και τις φυλακές. Η συμφόρηση και η δυσλειτουργία είναι από μόνες τους παράγοντες που ωθούν την κακοδικεία, την εμμονή στα στερεότυπα και τις αγκυλώσεις μέσα από φασόν διαδικασίες. Η κοινωνική ένταση ωθεί ακόμη την ευθυνοφοβία των δικαστών, οι οποίοι προτιμούν πολλές φορές να πάρουν τις πιο ασφαλείς αποφάσεις και όχι απαραίτητα τις πιο συνετές, εφόσον οι τελευταίες απαιτούν γεναιότητα.
«Ολα αυτά δεν είναι άσχετα με την κρίση και τις αλλαγές που υφίσταται η ελληνική κοινωνία και μαζί της το δικαιακό σύστημα. Για παράδειγμα με τις αλεπάλληλες μεταρυθμίσεις έχει πληγεί η ασφάλεια δικαίου. Το ένα μέτρο αναιρεί το άλλο. Και έπειτα όταν ανοίγει ο δρόμος των παραβιάσεων βασικών συνιστωσών του δικαιακού μας πολιτισμού, είτε αυτός είναι το ευρωπαικό κεκτημένο, ή οι αρχές του κράτους δικαίου, τότε όλα τα προβλήματα εντείνονται» λέει ο Κωστής Παπαιωάνου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Εκεί που φαίνονται πιο καθαρά όμως οι στρεβλώσεις είναι στις υποθέσεις με πολιτικό περιεχόμενο. Η υπόθεση Θεοφίλου ο οποίος καταδικάστηκε με μόνο εύρημα δείγμα DNA σε ένα καπέλο και την πεποίθηση του εισαγγελέα ότι «μοιάζει» με τη φιγούρα που φαίνεται στο βίντεο της κάμερας ασφαλείας της τράπεζας, είναι χαρακτηριστική αυτού του νέου τρόπου άσκησης δικαιοσύνης. Ο 30χρονος δικάστηκε με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο, όμως δεν του αποδόθηκε η αμφιβολία ούτε για την εικόνα της κάμερας, ούτε για το DNA που βρέθηκε σε μεταγενέστερη έρευνα και σε κινητό αντικείμενο. «Υπάρχουν άρθρα των αντιτρομοκρατικών που κάνουν κανονική δίκη προθέσεων, έχοντας ως κριτήριο εφαρμογής την πρόθεση τέλεσης ενός αδικήματος. Για παράδειγμα στην περίπτωση του Θεοφίλου κρίθηκε οτι στόχος των ενεργειών του ήταν η ανατροπή του πολιτεύματος», λέει ο Δημήτρης Σαραφιανός, νομικός που ασχολείται με υποθέσεις δικαιωμάτων.
Χαρακτηριστικότερη ακόμα είναι η περίπτωση του Κώστα Σακά, ο οποίος βρέθηκε προφυλακισμένος επί τριάντα ένα ολόκληρους μήνες βάσει του αντιτρομοκρατικού νόμου και αν δεν έκανε απεργία πείνας μέχρις εσχάτων θα έμενε μέσα άλλους έξι απολύτως παράτυπα. Αξίζει να σημειωθει οτι ο φυγάς πλέον, Σακκάς, για τον οποίο κάποια ΜΜΕ προεξοφλούν οτι ενώθηκε με τον Ξηρό προκειμένου να συστήσουν τρομοκρατική οργάνωση ακόμα και σήμερα δεν έχει καταδικαστει για κανένα αδίκημα.
«Είναι εξαιρετικά προβληματικό το καθεστώς του υπόπτου, το οποίο επιτρέπει την προφυλάκιση κάποιου τόσο ώστε να συνιστά προκαταβολική τιμωρία σε πολλές περιπτώσεις. Τα εργαλεια των τρομονόμων είναι το δίκαιο της πρόθεσης και της συλλογικής ευθύνης», λέει ο Δημήτρης Σαραφιανός.
«Ο ύποπτος στερείται των δικαιωμάτων του κατηγορούμενου. Μάλιστα τελευταία έχουμε και φαινόμενα, όπου αρνείται η πρόσβαση στο κατηγορητήριο» συμπληρώνει ο ίδιος. Καθώς επεκτείνεται η εφαρμογή των παραπάνω σε μεγαλύτερα τμήματα του Δικαίου, ίσως είναι καιρός να τεθεί σοβαρά το ερώτημα αν παραμένει πραγματικά εγγυημένη η δίκαιη δίκη στη χώρα μας.