Η κρυφή γοητεία της Χρυσής Αυγής στην κοινωνία…

 Γράφει ο  Δ. Τρικεριώτης

Η άνοδος των Εθνικοσοσιαλιστών στη Γερμανία του μεσοπολέμου έλαβε χώρα σε ένα μεταπολεμικό πεδίο εθνικής ταπείνωσης, οικονομικής κρίσης και κοινοβουλευτικής αστάθειας, που σε μεγάλο βαθμό οφειλόταν στην κληρονομιά της εποχής του Κάϊζερ. Η άνοδος της Χρυσής Αυγής γίνεται επίσης σε ένα πεδίο εθνικής ταπείνωσης και οικονομικής κρίσης, αλλά και πειραματικού εκσυγχρονισμού των δομών και των νοοτροπιών ενός .......
κράτους με δημοκρατική παράδοση, όπου όμως ο κομματισμός και τα πελατειακά χαρακτηριστικά είχαν επιβάλλει ένα μακροχρόνιο διεφθαρμένο σύστημα εξουσίας. Οι ιστορικές εποχές και οι κοινωνικές ακρότητες μπορεί να είναι διαφορετικές, αλλά η παράθεση των αναλογιών και των ομοιοτήτων είναι σήμερα χρήσιμη γιατί συμβάλλει στον προβληματισμό αν η σύγχρονη σαθρή και τρίζουσα δημοκρατία μας θα τα καταφέρει εκεί που απέτυχε η δημοκρατία της Βαϊμάρης…

Η Χρυσή Αυγή και ο Σύριζα είναι οι μόνες πολιτικές δυνάμεις που ενισχύονται σε ένα περιβάλλον ελεύθερης πτώσης των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων που έλεγχαν τους μηχανισμούς εξουσίας στη χώρα (Πίνακας). Η πολιτική έξοδος από τα δεσμά της μεταπολίτευσης δεν γίνεται με ήρεμο και ορθολογικό τρόπο, ούτε θα γίνει με ένα κίνημα συγκροτημένο οργανωτικά και ιδεολογικά. Αλλά στο εξής, απέναντι στην καθήλωση και τον αποδεκατισμό της παλιάς πολιτικής φρουράς, η Χρυσή Αυγή και ο Σύριζα θα καθορίζουν το πλαίσιο των εξελίξεων, κυρίως, όσο είναι σε θέση να διοχετεύουν την οργή και να αποσπούν την εμπιστοσύνη του εξαφανιζόμενου μεσαίου χώρου, που αναζητεί επειγόντως οικονομική και πολιτική διέξοδο. Για τον Σύριζα το στοίχημα βρίσκεται στη σχέση του με το μεταλλαγμένο, αλλά πάντα πελατειακό και καθεστωτικό ΠΑΣΟΚ. Για την Χρυσή Αυγή το στοίχημα βρίσκεται στη σχέση της με την οικονομική κρίση, αλλά και την Ιστορία.

Πίνακας. Μετεκλογική πορεία των πολιτικών κομμάτων.

	Εκλογικά ποσοστά πολιτικών κομμάτων (17/6/2012)	Δημοτικότητα πολιτικών κομμάτων- Ιούλιος 2012 (Public Issue)	Δημοτικότητα πολιτικών κομμάτων-Οκτώβριος 2012 (Public Issue)	Εκλογική επιρροή- Οκτώβριος 2012 (VPRC)	Πρόθεση Ψηφου* -Οκτώβριος 2012 (Rass)
ΝΔ	29,7%	49%	35%	27%	22,7%
ΣΥΡΙΖΑ	26,9%	46%	40%	30,5%	23,8%
ΠΑΣΟΚ	12,3%	28%	19%	5,5%	7,2%
ΑΝΕΛ	7,5%	42%	38%	7%	6,1%
ΧΑ	6,9%	20%	21%	14%	9,2%
ΔΗΜΑΡ	6,3%	60%	41%	5,5%	5%
ΚΚΕ	4,5%	21%	20%	6,5%	4,5%
ΔΞ	1,6%			1%	1,8%
ΟΙΚΟΛ	0,9%			1%	1,4%

*(αδιευκρίνιστη 11,6%)

Για τότε…

Για την κατανόηση της έλξης που ασκούσε το κίνημα των Ναζί στα μεσαία στρώματα, η ιδεολογία δεν είχε τόσο κρίσιμη σημασία όσο ο χαρακτήρας του σαν κίνημα διαμαρτυρίας απέναντι στην πίεση της τότε οικονομικής κρίσης. Η μεγάλη εκλογική του επιτυχία το 1930 (18,2% από 2,6% το 1928) αποδόθηκε, από αναλυτές εκείνης της εποχής, στον «πανικό της μεσαίας τάξης», που έκανε τους Εθνικοσοσιαλιστές «κόμμα των ταπεινωμένων και των συκοφαντημένων» ενώ τα «ψυχολογικά κίνητρα» για την αδιάλειπτη αύξηση της επιρροής τους μετά το 1930, θα έπρεπε να αναζητηθούν όχι τόσο στον ενθουσιασμό για ένα νέο κράτος και έναν αναμορφωμένο λαό, αλλά στα αισθήματα οργής και απογοήτευσης για το καθεστώς που υπήρχε. Για τα μεσαία στρώματα, τους υπάλληλους, τους φοιτητές, τους διανοούμενους και τους νέους άνεργους, ο ναζισμός είχε γίνει «μια πράξη ουτοπίας» και η δυναμική του προερχόταν από τις κοινωνικές εντάσεις που έβαζαν τον ταραγμένο λαό στο «κίνημα». Το κόμμα των Ναζί το ακολούθησε «ένα μείγμα απελπισμένων αστών και προλεταρίων που είχαν απηυδήσει με το καθεστώς καθώς και μια νεολαία διψασμένη για το μέλλον».

Η προπαγάνδα των Ναζί απευθυνόταν με αυθαίρετα σλόγκαν στις διάφορες κοινωνικές ομάδες της μεσαίας τάξης. Όπως για παράδειγμα το σλόγκαν «ισχυρό κράτος» που ήταν ελκυστικό στον δημόσιο τομέα ή το «εθνική πνευματική ελίτ» που ήταν ελκυστικό στους καθηγητές και τη διανοούμενη νεολαία. Η καταγγελία των Εβραίων και των αφεντικών βοηθούσε για να προσελκυθούν διαφορετικές κοινωνικές ομάδες με ενιαίο τρόπο.  Ο ακραίος εθνικισμός μπορούσε να ενώσει ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση. Το μέτωπο της ταξικής πάλης μπορεί να μην είχε μετατοπιστεί προς την άκρα δεξιά, με την έννοια ότι οι προλετάριοι της εποχής παρέμεναν στην κομμουνιστική αριστερά, αλλά ωστόσο οι «νεοπρολετάριοι» έλκονταν από την ακροδεξιά. Εργάτες και μεσοαστοί είχαν κοινό συμφέρον για έναν άλλου τύπου σοσιαλισμό, για έναν επανακαθορισμό του «κοινωνικού» για την μικροαστική και τη μεσαία αστική τάξη. Για τον Χίτλερ «σοσιαλισμός δεν σήμαινε την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας, αλλά μια οικονομική θεώρηση που βασιζόταν στην αρχή ότι το κοινό καλό υπερισχύει του ατομικού συμφέροντος». Στις γραμμές των Εθνικοσοσιαλιστών οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι αγρότες, οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι συνταξιούχοι είχαν αυξημένη αντιπροσώπευση σε σχέση με τον ενεργό πληθυσμό. Οι άνεργοι στις εκλογές του 1930 είχαν υποστηρίξει κυρίως τους κομμουνιστές, αλλά «το γεγονός ότι δεν είχαν αναπτύξει όλοι οι εργάτες προλεταριακή ταξική συνείδηση, η οποία θα τους οδηγούσε να ψηφίζουν σταθερά κάποια από τα μαρξιστικά κόμματα, αποτέλεσε πλεονέκτημα για τον Χίτλερ».

Για σήμερα…

Από τις αναλύσεις της τότε εποχής για τον άνοδο των Ναζί και τη σχέση τους με τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, οι συνειρμοί και οι συσχετισμοί είναι πολλοί. Για παράδειγμα οι «συκοφαντημένοι» μικρομεσαίοι του «μαζί τα φάγαμε» υπάρχουν και σήμερα. Από την άλλη, ο φυλετικός και θρησκευτικός φανατισμός της Χρυσής Αυγής μπορεί να φανερώνουν την οπισθοδρομική της κουλτούρα, αλλά στην ουσία αυτή η κουλτούρα είναι βασικό εργαλείο προπαγάνδας, το οποίο μεταδίδεται με νεωτερικούς και αποτελεσματικούς τρόπους μέσα από τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μπορεί το μεταναστευτικό ζήτημα να συσπειρώνει περισσότερο τους κατοίκους υποβαθμισμένων περιοχών και κάποια κρούσματα βίαιης λογοκρισίας να χαϊδεύουν τα αυτιά λίγων Χριστιανών φονταμενταλιστών, αλλά η εγκληματικότητα μπορεί να γεφυρώνει τις διαφορές στη γεωγραφική και την κοινωνική θέση. Όπως και η συνεχής υποχωρητικότητα των πολιτικών στις πιέσεις των δανειστών σε βάρος των συμφερόντων του μεγαλύτερου μέρος της κοινωνίας ή όπως οι ισχυρές δόσεις διαφθοράς τύπου λιστών Λαγκάρντ, που δίνουν την ευκαιρία να συγκεκριμενοποιηθούν τα αφεντικά και οι εχθροί του έθνους και έτσι να ενισχύονται τα επιχειρήματα του εθνικισμού, αλλά και η ανάγκη για έναν άλλο τύπο «σοσιαλισμού».

Ένας στους πέντε Έλληνες βλέπει σήμερα με θετικό μάτι την Χρυσή Αυγή. Στους άνεργους η αναλογία μεγαλώνει και φτάνει τον ένα στους τέσσερεις. Μετά τις εκλογές του Ιουνίου, οι θετικές κρίσεις, που πριν αφορούσαν κυρίως ηλικίες κάτω των 34 ετών, ενισχύθηκαν και στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες. Τους τελευταίους μήνες, η υψηλή απήχηση της Χρυσής Αυγής στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές, ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο. Και εκτός από τους άνεργους και τους αγρότες, οι κύριοι ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής στις εκλογές του Ιουνίου, ήταν ελεύθεροι επαγγελματίες και φοιτητές. Ακόμα και αν κάποιοι θα έσπευδαν να χαρακτηρίσουν την Χρυσή Αυγή σαν μια καρικατούρα Εθνικοσοσιαλισμού, οι αριθμοί υπογραμμίζουν ότι αυτό το κόμμα, από κοινωνιολογική άποψη, είναι ένα λαϊκό κόμμα, ενώ η δυναμική του αποδεικνύει ότι οι προς το παρόν «μη αντιστρεπτές» πολιτικές και οικονομικές συνθήκες είναι «γόνιμες» για την περαιτέρω ανάπτυξή του.

Η έλξη που ασκεί η Χρυσή Αυγή στα μεσαία στρώματα και γενικότερα στην κοινωνία, έχει τις βάσεις της στις στρεβλές διαδικασίες που συνοδεύουν την επώδυνη και ανατρεπτική πορεία εκσυγχρονισμού του πολιτικού συστήματος και των κοινωνικών δομών, τόσο ποιοτικά με τη διατήρηση του πελατειακού κράτους και των μηχανισμών διαφθοράς, την έλλειψη ισονομίας και αναλογικότητας στον επωμισμό των βαρών, όσο και ποσοτικά με τον ελάχιστο διαθέσιμο χρόνο προσαρμογής και το ούτως ή άλλως τεράστιο οικονομικό βάρος σε σχέση με τις δυνατότητες της οικονομίας. Ωστόσο μετά την απομάκρυνση των μεταπολιτευτικών υπολειμμάτων, η επιλογή μας ανάμεσα σε μια κατάσταση ανεξέλεγκτης βίας και σε μια κατάσταση ολικής πελατειακής επαναφοράς δεν θα είναι ούτε δεδομένη, ούτε εύκολη υπόθεση.

Αλλά κάπου εκεί, μεταξύ μαύρης και κόκκινης μπίλιας, θέλω να πιστεύω, ότι τελικά θα κάτσει και θα ξεδιπλωθεί ένας πιο υγιής πολιτικός οργανισμός, που θα αποτρέψει την «τρομακτική σύγκρουση ανάμεσα στην πατρίδα και τον πολιτισμό με συνέπεια τη δυστυχία όλων μας», που περιέγραφε και τελικά προέβλεπε ο Τόμας Μαν στην «Ομιλία προς τους Γερμανούς», πριν ακριβώς 82 χρόνια, τον Οκτώβριο του 1930.

Πηγές

Ηλεκτρονική έκδοση της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Friedrich Ebert - Die Arbeit (1924 -1933) 

Heinrich A. Winkler. Βαϊμάρη. Η Ανάπηρη Δημοκρατία (Εκδ. ΠΟΛΙΣ , 2011)

Η δημοτικότητα της Χρυσής Αυγής πριν & μετά τις εκλογές - κοινωνικά χαρακτηριστικά - Public Issue

Δ. Τρικεριώτης